Dziecko w prawie podatkowym
Pojęcie dziecka w prawie podatkowym nie zostało zdefiniowane. Należy w związku z tym stosować ogólną zasadę wyrażoną w kodeksie cywilnym[1], zgodnie z którą dzieckiem jest każdy człowiek od chwili urodzenia, a przed uzyskaniem pełnoletniości. Zgodnie z art. 7 ustawy Ordynacja podatkowa[2], podatnikiem jest m.in. osoba fizyczna, na której z mocy ustaw podatkowych ciąży obowiązek podatkowy. W związku z tym małoletni (dziecko) posiada zdolność podatkowoprawną, czyli może być podmiotem praw i obowiązków w prawie podatkowym (podatnikiem). W postępowaniu przed organami podatkowymi może występować jednak tylko taki podmiot, który posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem małoletni musi być reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego lub kuratora.
Regulacje prawa podatkowego, odnoszące się bezpośrednio do dzieci zostały zamieszczone przede wszystkim w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych[3] i zgodnie z deklaracją ustawodawcy mają stanowić instrument realizacji polityki prorodzinnej państwa.
Pierwszą z takich instytucji jest opodatkowanie osób samotnie wychowujących dzieci, stanowiące równocześnie wyjątek od zasady indywidualnego opodatkowania dochodów każdej osoby fizycznej. Zastosowanie tego sposobu opodatkowania prowadzi do redukcji obciążenia podatkowego osoby samotnie wychowującej dziecko lub dzieci. Znajduje to wyraz w konstrukcji prawnej instytucji, która stosowana jest na wniosek i po spełnieniu ustawowych warunków.
Jak wynika z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, od osób, objętych nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, samotnie wychowujących w roku podatkowym dzieci:
- małoletnie,
- bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami[4] otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
- do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty[5], przepisach o szkolnictwie wyższym[6] lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych we wskazanych przepisach ustawy (art. 27 lub art. 30b) w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, z wyjątkiem renty rodzinnej
– podatek może być określony, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem zasad dotyczących opodatkowania dochodów małoletnich dzieci, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie. Algorytm ten stosowany jest bez względu na liczbę wychowywanych dzieci.
Z tej formy opodatkowania mogą również korzystać podatnicy, na których ciąży ograniczony obowiązek podatkowy, samotnie wychowujących w roku podatkowym dzieci, jeżeli łącznie spełniają następujące warunki:
- mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej,
- osiągnęły podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychody w wysokości stanowiącej co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym,
- udokumentowały certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.
– z zastrzeżeniem, że i w tym przypadku obowiązują ograniczenia wynikające z ustawy.
Na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnicy samotnie wychowujący dzieci, są obowiązani udokumentować wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym, przedstawiając zaświadczenie wydane przez właściwy organ podatkowy innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub innego państwa należącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej, w którym osoby te mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych lub inny dokument potwierdzający wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym.
Osobą samotnie wychowującą dzieci, w rozumieniu ustawy jest rodzica lub opiekun prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. W tym ostatnim przypadku nie określono minimalnego okresu takiej kary odbywanej w roku podatkowym, aby uzasadniała ona zastosowanie omawianej techniki obliczenia podatku. W skrajnym przypadku, gdyby początek odbywania tej kary przypadał na 31 grudnia danego roku, to można uznać, że została już spełniona niniejsza przesłanka.
Wskazany sposób opodatkowania, nie ma zastosowania w sytuacji, gdy osoba samotnie wychowująca dzieci lub jej dziecko wybrali proporcjonalny sposób opodatkowania prowadzonej działalności gospodarczej lub opodatkowanie tej działalności na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym[7] lub ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym[8].
Wniosek o zastosowanie tej formy opodatkowania jest wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, które winno być złożone do 30. kwietnia roku następującego po roku podatkowym.
Nie można przy tym pominąć równie istotnej kwestii opodatkowania dochodów małoletnich dzieci. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dochody małoletnich dzieci własnych i przysposobionych, z wyjątkiem dochodów z ich pracy[9], stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dolicza się do dochodów rodziców, chyba że rodzicom nie przysługuje prawo pobierania pożytków ze źródeł przychodów dzieci. Jeżeli małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu, dochody małoletnich dzieci dolicza się po połowie do dochodu każdego z małżonków, zasady tej nie stosuje się do małżonków, w stosunku do których orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Kumulacja podatkowa ma w tym przypadku charakter obligatoryjny i może prowadzić do podwyższenia obciążenia podatkowego rodziny.
Na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych funkcjonuje również ulga, potocznie określana „rodzinną”, która została wprowadzona do obrotu prawnego z początkiem 2007 r.[10]. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych wskazano lakonicznie, że celem tej regulacji jest wspieranie rodzin przez system podatkowy.
Ulga rodzinna polega na odliczeniu od należnego podatku, obliczonego na podstawie skali podatkowej, kwoty obliczonej w oparciu o ustawowo wskazany algorytm. Wskazując na warunki stosowania ulgi należy zauważyć, że przysługuje ona podatnikowi na każde małoletnie dziecko[11], w stosunku do którego w roku podatkowym:
- wykonywał władzę rodzicielską,
- pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało. Opiekunem prawnym jest osoba sprawująca opiekę ustanowioną na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
- sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.
Odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. Natomiast, gdy w tym samym miesiącu kalendarzowym w stosunku do dziecka wykonywana jest władza, pełniona funkcja lub sprawowana opieka, każdemu z podatników przysługuje odliczenie w kwocie stanowiącej 1/30 kwoty obliczonej zgodnie z ustawą za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem.
Odliczeniu podlega za każdy miesiąc kalendarzowy roku podatkowego, w którym podatnik wykonywał władzę, pełnił funkcję albo sprawował opiekę, o których mowa w ust. 1, w stosunku do:
- jednego małoletniego dziecka – kwota 92,67 zł, jeżeli dochody podatnika:
a) pozostającego przez cały rok podatkowy w związku małżeńskim i jego małżonka, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 112 000 zł,
b)niepozostającego w związku małżeńskim, w tym również przez część roku podatkowego, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 56 000 zł, za wyjątkiem podatnika samotnie wychowującego małoletnie dziecko wymienionego w art. 6 ust. 4, do którego ma zastosowanie kwota dochodu określona w lit. a; - dwojga małoletnich dzieci – kwota 92,67 zł na każde dziecko;
- trojga i więcej małoletnich dzieci – kwota:
a) 92,67 zł odpowiednio na pierwsze i drugie dziecko,
b) 166,67 zł na trzecie dziecko,
c) 225 zł na czwarte i każde kolejne dziecko.
Jeżeli natomiast kwota przysługującego odliczenia (tzn. wyliczona w powyższy sposób) jest wyższa od kwoty odliczonej z tytułu ulgi, w zeznaniu podatkowym, to podatnikowi przysługuje kwota stanowiąca różnicę między kwotą przysługującego podatnikowi odliczenia a kwotą odliczoną w zeznaniu podatkowym. Kwota stanowiąca tę różnicę nie może przekroczyć kwoty składek na ubezpieczenia społeczne oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne, podlegających odliczeniu, pomniejszonych o składki odliczone w zeznaniu (lub na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym).
Odliczenie nie przysługuje, poczynając od miesiąca kalendarzowego, w którym dziecko:
- na podstawie orzeczenia sądu zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych,
- wstąpiło w związek małżeński.
Odliczenia dokonuje się w rocznym zeznaniu podatkowym, podając liczbę dzieci i ich numery PESEL, a w przypadku braku tych numerów – imiona, nazwiska oraz daty urodzenia dzieci. Na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej, podatnik jest obowiązany przedstawić zaświadczenia, oświadczenia oraz inne dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności:
- odpis aktu urodzenia dziecka,
- zaświadczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka,
- odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowę zawartą między rodziną zastępczą a starostą,
- zaświadczenie o uczęszczaniu pełnoletniego dziecka do szkoły.
Poza wyżej wskazanymi, regulacje podatkowe dotyczące dzieci znajdują się w niektórych innych aktach prawa podatkowego. Nie mają one jednak charakteru preferencji podatkowych sensu stricte lub odnoszą się do dzieci jako członków rodziny podatnika.
Autorka hasła:
dr hab. Katarzyna Święch–Kujawska, prof. US, Uniwersytet Szczeciński
Przypisy:
- ↑ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 121 z późn.zm).
- ↑ Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa ( tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 z późn.zm.).
- ↑ Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 361 z późn.zm.).
- ↑ Por. art. 16 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych ( tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn.zm); ustawę z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 z późn.zm.).
- ↑ Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty ( tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm).
- ↑ Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym ( tekst jedn.: Dz.U. z 2012r., poz. 572 z późn.zm).
- ↑ Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne ( Dz.U. Nr 144, poz. 930 z późn.zm.)
- ↑ Tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 511 z późn.zm.
- ↑ Zgodnie z interpretacją indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 10 sierpnia 2010 r., ITPB2/415-480/10/MM, www.mf.gov. pl, opodatkowanie dochodu ze sprzedaży wizerunku małoletniej córki dla celów reklamy jest związane ze sprzedażą wizerunku, nie można zatem zakwalifikować uzyskanych przez nią przychodów do przychodów z pracy.
- ↑ Art. 27 f dodany przez art. 1 pkt 30 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 217, poz. 1588 z późn.zm.).
- ↑ Ulgę stosuje się odpowiednio do podatników utrzymujących pełnoletnie dzieci, o ile spełniają one warunki określone dla osób samotnie wychowujących w roku podatkowym te dzieci, o których mowa w art. 6 ust. 4 pkt 2 i 3, w związku z wykonywaniem przez tych podatników ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego oraz w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej.