Infantia

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

W średniowieczu i starożytności tym terminem określano pierwszy etap ludzkiej egzystencji. Od antyku pojęcie zawężano do okresu noworodkowego oraz niemowlęcego lub oznaczano tym terminem wczesne dzieciństwo. Zdaniem Marka Terencjusza Warrona (116-27 p. n. e.), Cycerona (106-43 p. n. e.), Horacego (65-8 p. n. e.) oraz Seneki (ok. 4 p. n. e.-65 n. e.), ludzka egzystencja składała się z czterech etapów: puer, adulescens, iuvenis, senex. Odmienną klasyfikację zaproponował Solon, poeta i prawodawca (ok. 635-560 p. n. e.). Dokonał on podziału ludzkiego życia na dziesięć etapów, a każdemu przypisał siedem lat. Pierwsza w tej propozycji była infantia jako okres niemowlęcy oraz wczesnego dzieciństwa, którą kończył właśnie siódmy rok życia. Zdaniem Solona, kres każdego etapu korelował z przemianami dotykającymi organizm człowieka[1]. W związku z tym trwałe uzębienie oznaczało granicę wczesnego dzieciństwa i początek kolejnego – dzieciństwa[2].

Chrześcijańscy myśliciele przejęli poglądy filozofów antyku i jednocześnie rozbudowali schemat. Infantia jako autonomiczny etap egzystencji pojawiła się w pismach przykładowo świętych: Ambrożego z Mediolanu (ok. 339-397), patriarchy Akwilei Paulina (ok. 726-802/804), Hildegardy z Bingen (1098-1179), a także Piotra z Cluny (1092-1156)[3]. Niekiedy z tego terminu obejmującego wczesne dzieciństwo (do siódmego roku życia) wyłączano okres noworodkowy (nativitas). Zdaniem świętego Wiktoryna z Patawii (ok. 230-ok. 304), narodziny były autonomicznym etapem, który kończyło pojawienie się uzębienia[4]. Analogiczne poglądy prezentował Bartłomiej Anglik (ok. 1203-1272). Zdefiniował on ten okres jako infantia dentium plantativa: etap, w którym pojawia się uzębienie. Bartłomiej wyznaczył kres tej fazy na siódmy miesiąc życia dziecka[5]. Podobne rozróżnienie spotykamy w pismach Wilhelma z Conches (ok. 1090-ok. 1155). Odmienność jego ujęcia polegała na wyznaczeniu granicy tego podokresu na piąty rok życia. Z takim stanowiskiem korelował pogląd na temat specyfiki tego wieku, w którym zdolności komunikacyjne dziecka dopiero się rozwijały[6].

Pojawiające się w piśmiennictwie myślicieli roczne lub miesięczne granice poszczególnych etapów nawiązywały do mistycznych cyfr: siedem i pięć. Pierwsza uważana była za symbol doskonałości (chrześcijaństwo)[7]. Z kolei cyfra pięć korelowała z pięcioma częściami ludzkiego ciała, pięcioma palcami każdej dłoni oraz pięcioma kategoriami zwierząt[8].

W piśmiennictwie próbom ustalenia granicy tego okresu towarzyszyło uogólnione spojrzenie na zespół jego wyróżników. Zdaniem większości myślicieli, dziecko było w tym okresie istotą niewinną oraz szczerą, która jeszcze nie poznała zła. Takie ujęcie pierwszego etapu ludzkiej egzystencji odnajdujemy w pismach przykładowo Hermasa (I/II wiek), Tertuliana (150/160-240), świętych Ambrożego z Mediolanu oraz Izydora z Sewilli (ok. 560-636)[9]. Tertulian pomimo radykalnego spojrzenia na małżeństwo i kwestię posiadania dzieci podkreślał ową niewinność noworodków i niemowląt, która, według niego, przesądzała o braku konieczności udzielania sakramentu chrztu (niewinność wykluczała grzeszność). Poza tym o przyjęciu tego sakramentu powinna decydować dojrzałość człowieka oraz wiara, a te nie były niemowlętom dane. O walorach tego etapu przesądzał także brak popędu płciowego, który, zdaniem Tertuliana, wypaczał życie człowieka. Pod tym względem infantia okazała się bliska w swym idealnym wymiarze pierwszemu etapowi rodzaju ludzkiego (Adam i Ewa w raju)[10]. Analogiczne spojrzenie na ten etap ludzkiej egzystencji prezentował święty Ambroży z Mediolanu. Oceniał on dzieci przez pryzmat rodziców. Święty Ambroży postrzegał je jako dar, a obcowanie z nimi jako źródło niewymownej radości. Jego zdaniem, dzieci personifikowały to co najlepsze w rodzaju ludzkim, dlatego też krytykę pod ich adresem lub deprecjację postrzegał jako odnoszącą się ,,en bloc,, do całego ludzkiego rodzaju[11]. Święty Izydor z Sewilli poza charakterystyką tego okresu jako jeden z nielicznych pokusił się o etymologię słowa infans. Kluczem okazał się brak uzębienia oraz zdolności wysławiania się[12]. Eo ipso myśliciel postrzegał ten okres analogicznie do Wiktoryna z Patawii, jednak odmiennie od niego charakteryzował w ten sposób cały pierwszy etap ludzkiej egzystencji.

Dla starożytnych i wczesnośredniowiecznych myślicieli infantia była także okresem, o którego wyjątkowości przesądzała fizyczna słabość dziecka. Minucjusz Feliks (II/III wiek) wskazywał na ścisły związek noworodka i niemowlęcia z matką, brak swoistej autonomii oraz podał przyczyny takiego stanu: nieporadność oraz niesamodzielność[13]. Takiemu uogólnionemu spojrzeniu towarzyszyły refleksje nawiązujące do norm związanych z pielęgnacją dziecka. Zdaniem Laktancjusza (250-330), kruchość fizyczna, a precyzyjniej wątłe dziąsła, przesądzały o konieczności podawania pokarmów płynnych oraz miękkich[14]. Z kolei rzymski poeta Prudencjusz (348-ok. 413) pisał o nie w pełni ukształtowanym przewodzie pokarmowym najmłodszych, co również determinowało zalecenia dotyczące określonej diety[15]. O nieporadności niemowląt wspominała święta Hildegarda z Bingen. Według niej, wyróżnikiem tego etapu była delikatność, kruchość szkieletu oraz kośćca. Te uwagi z zakresu anatomii dzieci przełożyły się na wskazanie kolejnej specyfiki tego okresu – braku zdolności do samodzielnego poruszania się[16].

Kieszonka:
Z postrzeganiem dziecka jako istoty kruchej korespondowały oceny jego zdolności intelektualnych. Zdaniem Minucjusza Feliksa i Kommodiana (V wiek), najmłodsi byli niefrasobliwi, mało rozumni oraz nie rozróżniali rzeczywistości od fikcji[17]. Wspomniana Hildegarda z Bingen również odniosła się do umysłowości dzieci. Jej zdaniem, o specyfice tego pierwszego etapu ludzkiej egzystencji decydował brak umiejętności racjonalnego myślenia oraz zdolności do działań ukierunkowanych na konkretny cel[18].

Podobnież kwilenie niemowlęcia uznawano za wyróżnik tego najwcześniejszego okresu. Podczas gdy dla Tertuliana i Minucjusza Feliksa było ono jedynie dźwiękiem wydawanym przez dziecko, święty Cyprian (ok. 200-258) nadał mu wymiar religijny i postrzegał je jako modlitwę zanoszoną do Boga[19]. Ten religijny kontekst wynikał ze specyfiki okresu (prześladowanie chrześcijan), na który przypadała aktywność biskupa.

Literatura (wybór):

  1. Ambroży z Mediolanu, Epiostolae, „Patrologia Latina”, t. 16, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  2. Ambroży z Mediolanu, Hexameron, „Patrologia Latina”, t. 14, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  3. Ambroży z Mediolanu, O dziewicach, [w:] tenże, Wybór pism, tłum. W. Szołdrski, wstęp C. A. Guryn, oprac. C. A. Guryn, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 7, Warszawa 1971.
  4. Cyprian, Listy, tłum. W. Szołdrski, wstęp M. Michalski, oprac. E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 1, Warszawa 1969.
  5. Hermas, Pastor, [w:] Ojcowie Apostolscy, tłum. A. Świderkówna, wstęp W. Myszor, Warszawa 1990.
  6. Hildegarda z Bingen, Explanatio symboli sancti Athanasii, „Patrologia Latina”, t. 197, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  7. Hildegarda z Bingen, Liber divinorum operum simplicis hominis, „Patrologia Latina”, t. 197, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  8. Izydor z Sewilli, Differentiarum, sive de proprietate sermonum, libri duo, „Patrologia Latina”, t, 83,wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  9. Izydor z Sewilli, Etymologiarum libri XX seu Origines, „Patrologia Latina”, t. 82, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  10. Kommodian, Carmen apologeticum, [w:] tenże, Poezje, tłum., wstęp P. Gruszka, Warszawa 1990.
  11. Laktancjusz, Divinae Institutiones, „Corpus Sriptorum Ecclesiasticorum Latinorum”, t. 19, Wiedeń 1890.
  12. Minucjusz Feliks, Octavius, „Patrologia Latina”, t. 3, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  13. Paulin z Akwilei, Contra felicem Urgellitanum episcopum libri tres, „Patrologia Latina”, t. 99, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  14. Piotr z Cluny, Noni sermones, „Patrologia Latina”, t. 189, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  15. Prudencjusz, Psychomachia, [w:] tenże, Poezje, tłum. i wstęp M. Brożek, Warszawa 1987.
  16. Tertulian, De carne Christi, „Patrologia Latina”, t. 2, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  17. Tertulian, O modlitwie, [w:] tenże, Wybór pism, wstęp E. Stanula, oprac. W. Myszor, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 5, Warszawa 1970.
  18. Wkitoryn z Patawii, De fabrica mundi, „Patrologia Latina”, t. 5, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.

Opracowania:

  1. Hofmeister A., Puer, iuvenis, senex. Zum Verständnis der mittelalterlichen Altersbezeichnungen, [w:] Papstum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters, hrsg. von A. Brackman, Monachium 1962.
  2. Kosznicki M., Kształcenie i wychowanie dzieci literaturze zachodniego chrześcijaństwa od I do IV wieku, Gdańsk 1999.
  3. Shahar S., Childhood in the Middle Ages, Londyn-Nowy Jork 1990.
  4. Suder W., Klasyfikacja wieku ludzi w Imperium Rzymskim, „Kwartalnik Historyczny”, R. 84, 1977.

Autorka hasła:

dr Małgorzata Delimata-Proch, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Przypisy:

  1. ↑ W. Suder, Klasyfikacja wieku ludzi w Imperium Rzymskim, „Kwartalnik Historyczny”, R. 84, 1977, s. 583-592.
  2. ↑ Patrz „Pueritia”.
  3. ↑ Ambroży z Mediolanu, Epiostolae, 44, 12, „Patrologia Latina”, t. 16, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne (kolejne opisy – „PL”); Paulin z Akwilei, Contra felicem Urgellitanum episcopum libri tres, „PL”, t. 99, kol. 348C-349A; Hildegarda z Bingen, Explanatio symboli sancti Athanasii, „PL”, t. 197, kol. 1071D-1072A; Piotr z Cluny, Noni sermones, 2, „PL”, t. 189.
  4. ↑ Wkitoryn z Patawii, De fabrica mundi, 9, „PL”, t. 5; Patawia – obecnie Ptuj, miasto w Słowenii.
  5. ↑ Por. A. Hofmeister, Puer, iuvenis, senex. Zum Verständnis der mittelalterlichen Altersbezeichnungen, [w:] Papstum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters, hrsg. von A. Brackman, Monachium 1962, s. 287-305.
  6. ↑ Por. S. Shahar, Childhood in the Middle Ages, Londyn-Nowy Jork 1990, s. 187.
  7. ↑ Mt 18, 21-22; Łk 17, 4.
  8. ↑ Por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci literaturze zachodniego chrześcijaństwa od I do IV wieku, Gdańsk 1999, s. 37-38.
  9. ↑ Hermas, Pastor, 108, 5, [w:] Ojcowie Apostolscy, tłum. A. Świderkówna, wstęp W. Myszor, Warszawa 1990; Tertulian, O modlitwie, 22, [w:] tenże, Wybór pism, wstęp E. Stanula, oprac. W. Myszor, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 5, Warszawa 1970, s. 126; Ambroży z Mediolanu, Hexameron, VI, 4, 25, „PL”, t. 14; Izydor z Sewilli, Differentiarum, sive de proprietate sermonum, libri duo, I, De litera P, „PL”, t, 83; por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci, s. 44-50.
  10. ↑ Tamże.
  11. ↑ Ambroży z Mediolanu, O dziewicach, I, 7, 34, [w:] tenże, Wybór pism, tłum. W. Szołdrski, wstęp C. A. Guryn, oprac. C. A. Guryn, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 7, Warszawa 1971; por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci, s. 61-64.
  12. ↑ Izydor z Sewilli, Etymologiarum libri XX seu Origines, XI, 2, „PL”, t. 82.
  13. ↑ Minucjusz Feliks, Octavius, 2, 1, „PL”, t. 3; por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci, s. 50-51.
  14. ↑ Laktancjusz, Divinae Institutiones, V, 4, „Corpus Sriptorum Ecclesiasticorum Latinorum”, t. 19, Wiedeń 1890.
  15. ↑ Prudencjusz, Psychomachia, [w:] tenże, Poezje, tłum. i wstęp M. Brożek, Warszawa 1987, s. 143-144; por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci, s. 55.
  16. ↑ Hildegarda z Bingen, Liber divinorum operum simplicis hominis, „PL”, t. 197, kol. 837B-837C, 895D-896A.
  17. ↑ Minucjusz Feliks, Octavius, 2, 1, „PL”, t. 3; Kommodian, Carmen apologeticum, 630, [w:] tenże, Poezje, tłum., wstęp P. Gruszka, Warszawa 1990.
  18. ↑ Hildegarda z Bingen, Liber divinorum operum simplicis hominis, „PL”, t. 197, kol. 895.
  19. ↑ Tertulian, De carne Christi, 20, „PL”, t. 2; Minucjusz Feliks, Octavius, 2, 1, „PL”, t. 3; Cyprian, Listy, 64, 6, tłum. W. Szołdrski, wstęp M. Michalski, oprac. E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 1, Warszawa 1969; por. M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci, s. 53.
Źródło: „http://encyklopediadziecinstwa.pl/index.php?title=Infantia&oldid=351”