Nadwaga

Nadwaga jest często utożsamiana lub traktowana jako I stopień →otyłości i łącznie z otyłością rozpatrywana jako nadmierna masa ciała, jednak w przypadku otyłości nadmierna masa ciała wynika z nadmiernej kumulacji tłuszczu, natomiast nadwaga oznacza masę ciała przekraczającą zakres normy dla danej płci i wieku, co może być wynikiem nie tylko nadmiaru tłuszczu w ustroju, ale także tzw. mezomorficznej budowy ciała, związanej z dużym rozwojem układu kostnego i mięśniowego.

Nadmiar masy ciała ocenia się w odniesieniu do jego rozmiarów, szczególnie do wysokości ciała. Ze względu na zależność masy ciała od wysokości oceny stopnia nadwagi dokonuje się zwykle na podstawie relacji wzrostowo-wagowych. Liczba takich wskaźników sięga kilkudziesięciu, jednak większość z nich odnosi się do osób dorosłych. Ocena wzajemnych relacji masy ciała i jego wysokości u dzieci jest znacznie utrudniona, ze względu na procesy rozwojowe i zmienność z wiekiem obu tych cech. Dokonanie możliwie trafnej oceny stopnia nadwagi wymaga zastosowania aktualnych i adekwatnych pod względem regionalnym standardów rozwoju w postaci tablic lub siatek centylowych wysokości, masy ciała lub wskaźnika masy ciała BMI (masa ciała[kg]/wysokość ciała2[m]).

Nie jest więc wystarczające określenie pozycji centylowej samej tylko masy ciała, gdyż nawet wtedy gdy znajduje się ona w granicach tzw. wąskiej normy (25 – 75 centyl) nie przesądza to o braku nadwagi. Dopiero porównanie pozycji centylowych masy i wysokości ciała pozwala sądzić o harmonii lub dysharmonii rozwoju z punktu widzenia wzrastania obu tych cech. O harmonii rozwoju mówimy wówczas jeśli krzywe wzrastania obu cech przebiegają w kanałach jednoimiennych siatki centylowej tzn. określonych przez te same pasma centylowe. Położenie obu cech w kanałach różnoimiennych oznacza dysharmonię rozwoju. W przypadku nadwagi położenie masy ciała przewyższa o jedno pasmo centylowe położenie wysokości ciała (np. masa ciała znajduje się w kanale między 75 a 90 centylem a wysokość ciała między 25 a 75 centylem). Znacznie precyzyjniej a zarazem prościej można ocenić występowanie nadwagi dysponując siatkami centylowymi BMI. Położenie tego wskaźnika między 75 a 90 centylem (w granicach tzw. szerokiej normy) oznacza tendencję do nadwagi, położenie w kanale między 90 a 97 centylem oznacza nadwagę.

Można też ocenić nadwagę określając stosunek aktualnej masy ciała dziecka do masy odpowiedniej do wysokości ciała dziecka (tzw. należnej masy ciała) i wyrazić go w procentach. W tym celu należy, nie sugerując się wiekiem dziecka a jedynie jego wysokością, odczytać wartość 50 centyla masy ciała dla danej jego wysokości i obliczyć procent jaki stanowi masa ciała dziecka w stosunku do masy należnej. 85 – 115% masy należnej stanowi normę , nadwagę diagnozuje się wtedy jeśli masa ciała dziecka znajduje się w granicach 115 – 120% masy należnej. Taki sposób postępowania jest możliwy wówczas jeśli dysponuje się standardem, w którym masa ciała odniesiona jest nie do wieku lecz do wysokości ciała dzieci.

IOTF (International Obesity Task Force) zaleca stosowanie do oceny nadwagi międzynarodowych standardów opracowanych przez Cole`a i in. i opublikowanych w roku 2000, (→otyłość). W standardach tych określone zostały tzw. punkty odcięcia (cut-off points) tj. wartości BMI odpowiadające granicom nadwagi dla chłopców i dziewcząt w wieku od 2 do 18 lat. Nadwagę i otyłość w badaniach populacyjnych ocenia się zwykle przy pomocy tych samych metod, stąd częstość występowania nadwagi i otyłości szacuje się zazwyczaj łącznie.

Nadwaga jednak jest zjawiskiem występującym znacznie częściej, co jest oczywiste, gdyż kryteria nadwagi są mniej restrykcyjne niż kryteria otyłości. Z różnych źródeł wynika, że o ile otyłość w populacji dzieci i młodzieży w Polsce waha się w granicach 3-5%, to częstość nadwagi sięga nawet 20%. Oznacza to, że co piąte dziecko w Polsce ma nadwagę lub będzie ją miało, jeśli uwzględni się trend ku narastaniu tego zjawiska.

Kieszonka:

W świetle powyższych danych niezmiernie ważne stają wszelkie działania w kierunku upowszechnienia prozdrowotnego stylu życia tj. zwiększenia poziomu codziennej aktywności fizycznej i racjonalizacji sposobu żywienia. Warto bowiem pamiętać, że walka z nadwagą, zanim nie przerodzi się ona w otyłość, nie wymaga zazwyczaj stosowania restrykcyjnych diet lecz takiej zmiany stylu życia, która prowadzi do zrównoważenia bilansu przyjmowanej i wydatkowanej energii.

Literatura:

1. Chabros E., Charzewska J., Wajszczyk B., 2006. Częstość występowania nadwagi i otyłości u młodzieży warszawskiej w wieku pokwitania. [W:] Otyłość epidemią XXI wieku. Dziewiąte Warsztaty Antropologiczne, AWF Warszawa, 54 – 61.
2. Cole T.J., Belizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H., 2000. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. Br. Med. J., 320, 1- 6.
3. Chrzanowska M., 1992. Biologiczne i społeczno-ekonomiczne determinanty rozwoju podskórnej tkanki tłuszczowej u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Monograficzne Nr 49, AWF Kraków.
4. Chrzanowska M., 2006. Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży Krakowa na tle standardów międzynarodowych. [W:] Otyłość epidemią XXI wieku. Dziewiąte Warsztaty Antropologiczne. AWF Warszawa, 32 – 40.
5. Chrzanowska M., 2006. Czy w Polsce ma miejsce epidemia nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży? Medicina Sportiva, 10, (Supl. 4) 461 – 470.
6. Chrzanowska M., Gołąb S., Żarów R., Sobiecki J., Brudecki J., 2002. Dziecko krakowskie 2000. Poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Studia i Monografie Nr 19, AWF Kraków.
7. Chrzanowska M., Kozieł S., Ulijaszek S. J., 2007. Changes in BMI and the prevalence of overweight and obesity in children and adolecents in Cracow, Poland, 1971 – 20000. Economics and Human Biology, 5, 370 – 378.
8. Chrzanowska M., Gołąb S., Brudecki J., 2013. Wzrastanie i dojrzewanie dzieci i młodzieży Krakowa na przełomie XX i XXI wieku. Monografie Nr 25, AWF Kraków.
9. Joliffe D., 2004. Extent of overweight among US children and adolescents from 1971 to 2000. Int J Obes, 28, 4 – 9.
10. Piórecka B., Szyguła Z., Schlegel-Zawadzka M., 2006. Wykorzystanie wybranych pomiarów antropometrycznych w ocenie stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Medicina Sportiva, 10 (Supl. 4), 433 – 441.

Autorka hasła:

prof. dr hab. Maria Chrzanowska, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie