Płciowość

Biologiczna i społeczna przynależność człowieka do danej kategorii wpływająca na emocjonalne aspekty jego życia. Istotę płciowości stanowią dwa pojęcia:

• seks - różnice biologiczne (morfologiczne, fizjologiczne, genetyczne, hormonalne, reprodukcyjne, psychiczne) między płciami odnoszące się głównie do narządów płciowych
• gender - społeczne, kulturowe i psychologiczne aspekty kobiecości i męskości postrzegane jako konstrukt społeczny stworzony przez dany krąg kulturowy w określonym okresie historycznym i często sprzeczny z biologicznym determinizmem; standardy ról płciowych mających odzwierciedlenie w postaci tożsamości płciowej (Kon, 1980; Chomczyńska-Miliszkiewicz, 2002; Seklecka, 2009; Czerwiec, 2013a; Czerwiec, 2013b; Jaczewski, 2005; Jaczewski, 2014; Czerwiec, 2015).

Wyróżniono kilka rodzajów płci:

• płeć chromosomalna – związana z genotypem; determinowana w momencie zapłodnienia przez obecność chromosomów płciowych XX lub XY
• płeć gonadalna – warunkowana występowaniem jajników u osób płci żeńskiej lub jąder u osób płci męskiej
• płeć gonadoforyczna/genitalna – zależna od narządów budujących układ rozrodczy - u osób płci żeńskiej: jajowody, macica, pochwa; u osób płci męskiej: najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, prącie
• płeć fenotypowa/somatyczna – warunkowana wyglądem zewnętrznym dorosłego człowieka
• płeć hormonalna – generowana proporcjami między męskimi i żeńskimi hormonami płciowymi - przewagą androgenów nad estrogenami u mężczyzn i przewagą estrogenów nad androgenami u kobiet
• płeć metrykalna/socjalna – związana z urzędowym wpisem w akcie urodzenia; określana przy porodzie
• płeć mózgu – związana z budową mózgu (np. jądra dymorficzno-płciowego) wpływającą na zdolności poznawcze człowieka
• płeć psychiczna – zależna od poczucia przynależności do płci męskiej lub żeńskiej (Lew-Starowicz, 1999; Bajkowski, 2001; Kucz, 2006; Czerwiec, 2015).

W zależności od konfiguracji cech psychicznych człowieka wyróżniono osoby:

• określone płciowo – ich płeć psychiczna odpowiada biologicznej (kobiece kobiety, męscy mężczyźni)
• androgyniczne – ich cechy męskie i żeńskie są nasilone w równym stopniu niezależnie od biologicznej płci
• posiadające nasilone cechy psychiczne płci przeciwnej niż własna płeć biologiczna (męskie kobiety, kobiecy mężczyźni)
• nieokreślone płciowo – mające nieukształtowane cechy męskie lub kobiece niezależnie od biologicznej płci (Bajkowski, 2001; Tołwińska, 2001; Chojnowska, 2002; Czerwiec, 2015).

Literatura:

1. Bajkowski T., 2001. Tożsamość płciowa jako element tożsamości osobowej i społecznej. W: Tożsamość osobowa a tożsamości społeczne. Wyzwania dla edukacji XXI wieku. Bajkowski T., Sawicki K.(red.). Wydawnictwo „Trans Humana”, Białystok
2. Chojnowska M., 2002. „Trudności w osiąganiu tożsamości płciowej”. „Edukacja i Dialog”, 2 (135)
3. Chomczyńska-Miliszkiewicz M., 2002. Edukacja seksualna w społeczeństwie współczesnym. Konteksty pedagogiczne i psychospołeczne. Wydawnictwo UMCS, Lublin
4. Czerwiec K., 2013a. Biology students’ attitudes to intersexuality and transsexuality issues. Biology International. Vol. 54
5. Czerwiec K., 2013b. Man biology issues in view of curriculum changes and social transformations. W: Science Society Didactics. Potyrała K., Rożej-Pabijan E. (red), Kraków
6. Czerwiec K., Potyrała K., 2015. Sex education in Poland and worldwide against the background of social transformations and knowledge development. W: Women in the Cultural Mozaic. Women’s social and educational challenges in international perspective, Lubińska-Bogacka M., Zawisza E. (red.). Volume II. Wydawnictwo Scriptum, Kraków
7. Czerwiec K., 2015. Problemy biologii człowieka - implikacje społeczne i edukacyjne. Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków
8. Jaczewski A., 2005. Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Wydawnictwo Żak, Warszawa Jaczewski A., 2014. Seksualność dzieci i młodzieży. Pół wieku badań i refleksji. Wydawnictwo Difin, Warszawa
9. Kon I.S., 1980. Historyczno-etnograficzne aspekty seksuologii. W: Seksuologia kulturowa, Imieliński K (red.). PWN, Warszawa
10. Kucz E.A., 2006. Biologiczne aspekty seksualności człowieka. W: Seksualność w cyklu życiowym człowieka, Beisert M. (red.). PWN, Warszawa
11. Lew-Starowicz Z., 1999. Miłość i seks. Słownik encyklopedyczny. Wydawnictwo EUROPA, Wrocław
12. Seklecka A., 2009. Tożsamość płciowa wobec wyzwań XXI wieku, czyli mężczyźni w zawodach sfeminizowanych. W: Płeć w życiu publicznym. Różnorodność problemów i perspektyw, Jeziński M., Wincławska M., Brodzińska B. (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń
13. Tołwińska B., 2001. „Stereotypy płci a tożsamość indywidualna”. W: „Tożsamość osobowa a tożsamości społeczne. Wyzwania dla edukacji XXI wieku”. Bajkowski T., Sawicki K. 2001 (red). Wydawnictwo „Trans Humana”, Białystok

Autorka hasła:

dr Karolina Czerwiec, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie