Ponadczasowość zabawy

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Zabawa jest czynnością, która towarzyszy dziecku od najmłodszych chwil życia. Rozwija – uczy – wychowuje. Zachowuje się jak kameleon – potrafi przybrać różne formy w zależności od celu któremu służy. Dziecko podczas zabawy zdobywa doświadczenia, które go przygotowują do późniejszych trudniejszych zadań. Zabawa inspiruje do działania, budzi zaciekawienie, pozwala poznawać i odkrywać świat poprzez zaangażowanie zmysłów. Rozbudza kreatywną i otwartą postawę wobec ludzi otaczającej rzeczywistości.

Zabawa odgrywa w życiu człowieka różne, do których możemy zaliczyć:

  • przedłużanie młodości przejawiające się w dbałości o sprawność fizyczną, zdrowie, dobry humor, zainteresowanie światem i kulturą;
  • przystosowanie do życia przez możliwość przebywania w świecie wyobraźni, pełnienia innych ról, przeżywania radości;
  • zaspokajanie prestiżu przez uczestniczenie w różnych formach pożytecznego spędzania czasu, które jest źródłem zadowolenia i satysfakcji;
  • pozytywny wpływ na wypełniane obowiązki przez regenerowanie sił fizycznych i psychicznych (Pięta 2008).

Ponadczasowość zabawy wiąże się nierozerwalnie z ponadczasowością jej atrybutów. Dziecięce zabawki naśladowały „dorosłe” przedmioty codziennego użytku i wykorzystanie ich umożliwiało wcielenie się w nowe role (np. zabawa w dom, w lekarza, w żołnierzy). Pierwsza dziecięca zabawka jaką jest grzechotka znana była w czasach prehistorycznych o czym mogą świadczyć wykopaliska. Pierwotnie pełniła dwie funkcje: dziecięcej zabawki i przedmiotu magicznego. Wierzono, że, czyniąc hałas, odstrasza i odgania ona złe moce, na przykład w czasie choroby dziecka (Żołądź-Strzelczyk 2006). I współczesne maluchy bawią się grzechotkami. Wśród zabawek uniwersalnych i ponadczasowych – takich, którymi dzieci bawią się od zawsze i zapewne zawsze będą się bawić – znajdują się jeszcze wiatraczki, piłki, klocki, kolejki i lalki. Wiele zabaw przechodzi z pokolenia na pokolenie. Do nich można zaliczyć dziecięcą zabawę paluszkową choćby takie jak „Sroczka kaszkę warzyła”, dzieci swoje karmiła:

Pierwszemu dała na miseczce, drugiemu dała na łyżeczce, trzeciemu dała w garnuszeczku, czwartemu dała w dzbanuszeczku a piątemu łeb urwała i frrrrrr... do lasu poleciała. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Rogoszówna).

A także:

Idzie rak nieborak, jak uszczypnie będzie znak (Pan… 2012).

Czy:

Idzie kominiarz po drabinie, fiku miku już w kominie (http://pl.wikiquote.org/ wiki/Rymowanki_dziecięce).
Kieszonka:
W świat zabawy dzieci są zazwyczaj wprowadzane przez dorosłych lub rówieśników. W XX wieku dzielono aktywność zabawową na manipulacyjną, konstrukcyjną, tematyczną, dydaktyczną i ruchową (Okoń 1987). Często była to aktywność indywidualna polegająca na budowaniu z klocków, układaniu puzzli czy innych układanek. Współczesna etnografia, pedagogika, psychologia podkreśla wartość zabawy samej w sobie, bez klasyfikowania jej na tresci i formy realizacji (np.T.Buliński, D.Waloszek, A.Brzezińska). W zabawie z partnerem pojawiają się inne relacje, które często wzbogacane są o pierwiastek współzawodnictwa (kto więcej, kto szybciej, kto dokładniej itp.) i nabierają cech gry. Dużą popularnością cieszą się gry planszowe doskonalące umiejętność koncentracji uwagi (np. domino), zapamiętywania obrazów i sytuacji (typu memory), logicznego myślenia, przewidywania i planowania rozwiązań (np. warcaby). Gry planszowe uczą przewidywać – kształtują w dziecku umiejętność myślenia o kilka kroków w przód, by wygrać lub uniknąć błędu (np. monopol), uczą strategii – dziecko uczy się planować swoje działania, postępować według ustalonego schematu oraz modyfikować go, w razie potrzeby, rozwijają również wyobraźnię. Odrebny rodzaj aktywności zabawowej a także gry ponadczasowych stanowią zajęcia o charakterze manipulacyjnym kształtujące precyzję ruchu i małą motorykę, czyli te cechy, które ułatwiają pisanie i rysowanie (np. bierki, pchełki).

Literatura:

  1. Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987.
  2. Pan Pierdziołka spadł ze stołka. Powtarzanki i śpiewanki, Zysk i S-ka, Warszawa 2012.
  3. Pięta J., Pedagogika czasu wolnego, Wydawnictwo FREL, Nowy Dwór Mazowiecki 2014.
  4. Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006.

Autorka hasła:

prof. dr hab. Danuta Umiastowska, Uniwersytet Szczeciński