Uznanie ojcostwa
Jednym ze sposobów ustalenia ojcostwa w prawie polskim obok domniemania pochodzenia dziecka od męża matki i sądowego ustalenia ojcostwa jest uznanie ojcostwa. Uznanie ojcostwa może mieć miejsce wyłącznie wtedy, gdy nie zachodzi domniemanie pochodzenia dziecka od męża maki lub gdy domniemanie takie zostało obalone[1].
Jest to bezsporna forma ustalenia ojcostwa w której mężczyzna oświadcza przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdza ten fakt jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny (art. 73. § 1 k.r.o).
Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta) starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Podmioty uprawnione do przyjęcia oświadczenia o uznaniu odmówią jednak przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka(art. 73§ 3 k.r.o).
Z niedopuszczalnością uznania mamy do czynienia wtedy gdy ojcostwo dziecka zostało ustalone przez uznanie dziecka lub wynika z domniemania pochodzenia dziecka od męża matki a także wtedy gdy toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa dziecka( art. 72§ 2. k.r.o)
Kierownik urzędu stanu cywilnego, który z tych powodów odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jest obowiązany nie później niż w terminie 7 dni powiadomić na piśmie mężczyznę, który twierdzi, że jest ojcem dziecka, i matkę dziecka o przyczynach możliwości uznania ojcostwa przed sądem opiekuńczym (art. 7 ust. 3 p.a.s.c). Sąd opiekuńczy odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka Art. (art. 581 § 3 k.p.c.)[2]. Zainteresowanym pozostaje wówczas wszczęcie procesu o ustalenie ojcostwa.
Uznanie ojcostwa może nastąpić od czasu poczęcia dziecka do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności[3]. Uznanie ojcostwa nie jest dopuszczalne po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności (art. 76 § 1 k.r.o.) Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność( art. 76. § 2 k.r.o). Ustawodawca dopuszcza możliwość złożenia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa przez osoby, które ukończyły szesnaście lat i nie istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia (art. 77. § 1. k.r.o) Osoby, takie mogą złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym( art. 77. § 2 k.r.o) Marek Andrzejewski zauważa, że jest to konieczne ze względu na należytą ochronę prawną[4].
Uznanie ojcostwa wywiera skutki zarówno w sferze prawa rodzinnego, jak i w innych dziedzinach prawa z mocą wsteczną (ex tunc) od chwili urodzenia dziecka, a w razie uznania ojcostwa dziecka nieurodzonego, jeżeli zostało ono poczęte – w zasadzie od momentu poczęcia tego dziecka[5]. Najistotniejszym elementem tego stanu jest powstanie stosunku prawno-rodzinnego między takim dzieckiem a określonym mężczyzną[6]. W wyniku uznania ojcostwa w akcie urodzenia dziecka wpisuje się dane mężczyzny, który uznał ojcostwo[7].
Dziecko, którego dotyczy uznanie ojcostwa, uzyskuje w sferze praw stanu, z mocą wsteczną, status prawny dziecka tego mężczyzny a przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, to m.in. przepisy normujące władzę rodzicielską oraz kontakty z dzieckiem i obowiązek alimentacyjny.
Konsekwencją uznania ojcostwa jest powstanie między ojcem dziecka a dzieckiem, określonego stosunku alimentacyjnego, i to z mocą wsteczną od chwili urodzenia się dziecka (art. 128 k.r.o). Mężczyzna, który uznał ojcostwo, ma obowiązek alimentowania dziecka od chwili jego urodzenia[8] a osoba, która za niego w okresie przed uznaniem dostarczała dziecku środków utrzymania, nabywa roszczenie regresowe (art. 76 § 1 k.r.o.). Uznanie dziecka przez mężczyznę wywołuje szerokie skutki prawne wśród których należy wymienić konsekwencje związanie z brzmieniem nazwiska dziecka, które będzie nosiło nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania już ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda( art. 89. § 1k.r.o)
Na skutek uznania ojcostwa między określonym mężczyzną a danym dzieckiem powstaje stosunek rodzinnoprawny, którego treścią jest władza rodzicielska. Po dokonaniu uznania ojcu przysługuje ex lege władza rodzicielska[9]. Dziecko już poczęte, którego dotyczy uznanie ojcostwa, jest powołane do spadku z ustawy po spadkodawcy, może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe (art. 927 § 2 k.c)[10]. Ojciec, którego ojcostwo zostało ustalone przez uznanie ojcostwa, może być powołany do spadku z ustawy po dziecku objętym tym uznaniem (art. 932 § 1 k. c).
W wypadku, gdy rodzice przysposobionego, czym zgodę na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia przysposobionego przez uznanie ojcostwa, Sąd Najwyższy podkreślił, że orzeczenie pełnego przysposobienia dziecka nie stoi na przeszkodzie ustaleniu ojcostwa. Nie dotyczy to przewidzianego w art. 124 k.r.o., czyli wypadku, gdy rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego[11].
Na podstawie art. 19 ust. 2 prywatne międzynarodowe uznanie ojcostwa podlega prawu państwa, którego dziecko jest obywatelem w chwili uznania a uznanie ojcostwa dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego, podlega prawu ojczystemu matki[12].
Uznanie ojcostwa jest wzruszalne poprzez powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania. Mężczyzna, który uznał ojcostwo a nie jest biologicznym ojcem dziecka i kobieta która fakt ojcostwa potwierdziła mają prawo do wniesienia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się, że dziecko od niego nie pochodzi[13]. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku. Matka wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje - przeciwko dziecku. Ponadto z powództwem ustalenie bezskuteczności uznania mogą wystąpić: dziecko którego uznanie dotyczy oraz prokurator.
Dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, jeżeli uznający mężczyzna nie jest jego ojcem a żądaniem tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia (art. 81. § 1§ 2. k.r.o).
Po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie może być wytoczone ani przez matkę dziecka, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo (art. 80. k.r.o.) Dziecko wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie żyje - tylko przeciwko temu mężczyźnie. Jeżeli mężczyzna ten nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy (art. 82. § 1. § 2. § 3. k.r.o).
Prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Prawomocny wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania wywiera skutki prawne z mocą wsteczną. Zgodnie z art. 26 p.a.s.c. sąd przekazuje właściwemu urzędowi stanu cywilnego odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. W razie ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa wpisuje się do aktu urodzenia dziecka[14] wzmiankę dodatkową, przy czym jeżeli nie nastąpiło kolejne uznanie jako imię ojca – imię wskazane przez matkę dziecka, a w braku takiego wskazania - jedno z imion zwykle w kraju używanych oraz jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe – nazwisko matki.
Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne (art. 83. § 1. k.r.o.) Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, stosuje się odpowiednio czym powództwo powinno być wytoczone nie później niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność, przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka.
Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, jedynie prokurator może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania (art. 86 k. r. o).
Autorka hasła:
dr Magdalena Gołowkin–Hudała; Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Opolski
Przypisy:
- ↑ Art. 72§ 1Ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ( Dz.U.2012, poz.788 ze zm.) dalej: k.r.o
- ↑ Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r., Dz. U. 2014 r., poz. 101 ze zm. zwany dalej „k.p.c”
- ↑ Art. 75. § 1 i Art. 76. § 1 k.r.o
- ↑ M. Andrzejewski Prawo rodzinne i opiekuńcze Wyd. Beck Warszawa 2010 s. 130
- ↑ H. Haak Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz do art. 61z7 -91 s. 97
- ↑ K. Piasecki w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, Warszawa 1993, s. 411
- ↑ Art. 42 ust. 1 Ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego z 29 września 1986 r. Tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm. Który stanowi, o tym iż jeżeli stosownie do przepisu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki, dane dotyczące osoby ojca wpisuje się tylko w razie uznania ojcostwa lub sądowego ustalenia ojcostwa.
- ↑ Uchwała 7 sędziów SN z 28 września 1949 r., Wa. C. 389/49 (OSN 1951, nr III, poz. 60)
- ↑ T. Smyczyński Uznanie dziecka (w:) System prawa Prywatnego Tom 12 Prawo rodzinne red. T. Smyczyński s. 196
- ↑ Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. 2014 r., poz. 121) zwany dalej k.c
- ↑ Uchwała z dnia 20 marca 1976 r., III CZP 77/75, OSN CP 1976, nr 9, poz. 185
- ↑ Art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.)
- ↑ Art. 78. § 1 k.r.o W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się. dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.
- ↑ Art. 45 w zw. z art. 42 ust. 2 p.a.s.c.