Aktywizacja języka obcego

Aktywizacja języka obcego uczniów w młodszym wieku odbywa się w naszym państwie zarówno w ramach edukacji formalnej, obowiązku szkolnego w klasach I-III, jak i nieformalnej poprzez dobrowolne uczestnictwo w różnych kursach językowych organizowanych w przedszkolach, szkołach i innych placówkach, lekcje prywatne i naukę rodzica z dzieckiem. W obecnej dobie wiele rodzin z dziećmi w młodszym wieku szkolnym wyjeżdża za granicę, na krótsze i dłuższe pobyty, dzięki czemu dzieci mogą osłuchać się z językiem a nawet starać się jego używać w realnych sytuacjach czyli być aktywnym rozmówcą.

Postanowienia i zalecenia prawne aktywizacji języka obcego i narodowego w Unii Europejskiej i w Polsce i popularność danych języków obcych w nauczaniu.

Wielojęzyczność i nauka języków obcych stanowi istotną wartość dla obecnej europejskiej polityki oświatowej. Istnieje wiele postanowień i ustaw prawnych w ramach Unii Europejskiej, którym podlega nasz kraj i stara się je realizować. Należą do nich m.in. począwszy od: zalecenia R (98), w oparciu o rezultaty projektu Language Learning for European Citizenship (1997); konkluzje nauczania języków obcych, do jakich doszła Prezydencja Rady Europejskiej w Barcelonie 15 i 16 marca 2002r.; Plan działania w zakresie nauki języków i językowego zróżnicowania; program działania na lata 2004-2006, COM/2003/0449. Komisja Europejska, 2003r.; Nowa Strategia Ramowa w sprawie wielojęzyczności COM (2005) 356, Komisja Europejska, 2005r.; Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie działań promujących wielojęzyczność i naukę języków obcych w Unii Europejskiej: europejski wskaźnik kompetencji językowych (2005/2213[INI]. Parlament Europejski, 2006r.; wspólne stanowisko (WE) nr 15/2006r. z 24 lipca 2006r. przyjęte przez Radę, działającą zgodnie z procedurą określoną w art. 251 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w celu przyjęcia decyzji Parlamentu rady Europy i rady ustanawiającej program działań w zakresie uczenia się przez całe życie (DzU C 251 E, 17.10.2006, poz. 0037-0061); Komunikat Komisji dla Rady Ramy Europejskiego badania kompetencji językowych KOM (2007) 184. Komisja Europejska, 2007r.; zalecenie CM/Rec (2008) 7E dla państw członkowskich o stosowaniu się do Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ) i do promocji wielojęzyczności. Rada Europy, 2008r.; Komunikat do Komisji Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów z 18 września 2008r.; Rezolucja Rady z dnia 21 listopada 2008r. w sprawie europejskiej strategii na rzecz wielojęzyczności (2008/C320/01); deklaracja przyjęta na konferencji Unii Europejskiej Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie, która odbyła się w Warszawie w dniach 28-29 września 2011r.

Głównym ich celem jest umożliwienie nauki języków obcych obywateli bez względu na pochodzenie, płeć i status majątkowy. Stworzenie warunków do porozumiewania się osób w ich narodowych i obcym języku, a co za tym idzie swobodny przepływ informacji. Zachęcania do nauki dwóch lub więcej języków obcych w ramach formalnej edukacji. Promowanie dwujęzyczności i aktywności językowej oraz uczenie się języków obcych przez całe życie. Powyższe ustalenia dotyczą również uczniów na pierwszym etapie edukacji obowiązkowej w krajach europejskich.

Nasza rodzima polityka wczesnego nauczania języka obcego cechowała się brakiem klarownej strategii nauczania języka obcego. Rzeczywiste upowszechnienie nauki języka obcego połączone z możliwością ich wyboru nastąpiło dopiero w latach transformacji po 1990 r. za pomocą rekomendacji i konsultacji ze strony Rady Europy oraz dzięki programom edukacyjnym poprzedzającym wejście do Unii Europejskiej.

Nauka języka obcego jest obowiązkowa od pierwszej klasy kształcenia elementarnego w większości krajów europejskich, w Polsce od 2008 roku. Najbardziej popularne języki obce nauczane na poziomie elementarnym w Polsce to angielski i niemiecki. Według Systemu Informacji Oświatowej w Polsce w roku 2011 liczba uczniów z klas I-III uczących się języka obcego, jako przedmiotu obowiązkowego, wynosiła odpowiednio: angielskiego – 2022 052, niemieckiego – 163 301, francuskiego – 6 289.

Realizacja obowiązku szkolnego nauczania języków obcych w krajach Unii Europejskiej służąca aktywizacji języka uczniów w młodszym wieku szkolnym.

W krajach Unii Europejskiej są realizowane różne rozwiązania w zakresie nauczania języka obcego w ramach edukacji wczesnoszkolnej. Różnią się one czasem rozpoczynania obowiązkowej edukacji języków obcych (kraje Skandynawskie i Holandia od początku nauki szkolnej, a UK dopiero w kolejnych latach nauki). Jednakże większość krajów unijnych stara się aby uczniowie rozpoczynali tą naukę między 7 a 10 r. ż. Stanowi ono wprowadzanie uczniów do systematycznej nauki języka obcego, daje podstawy do rozwijania umiejętności komunikacyjnych oraz rozwija motywację do nauki języków obcych i poznawania innych kultur. Uczniowie rozpoczynający naukę języka w kształceniu zintegrowanym, zgodnie ze wskaźnikiem biegłości językowej opisanymi w ESOKJ, są użytkownikami języka na poziomie podstawowym, czyli na poziomie A. Wskaźniki te określają umiejętności językowe w kategoriach operacyjnych, opisanych w dwóch kategoriach A1 i A2.

Proces aktywizacji języka obcego – koncepcje, strategie, sposoby nauczania, oraz metody pracy.

Aktywizacja językowa uczniów w młodszym wieku szkolnym i przedszkolnym odbywa się w ramach procesu edukacyjnego obejmującego odpowiednie cele, treści formy, metody i środki dydaktyczne. Nauczyciel jest zobowiązany do planowania niniejszego procesu i odpowiedniego jego przeprowadzania, w tym we współpracy z nauczycielami innych edukacji w ramach zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej.

W celu aktywizacji językowej są obierane różne koncepcje nauczania, w tym m.in. socjokulturowe Z. Wygotskiego czy J. Brunera służące wspomaganiu kreatywności i samodzielności ucznia oraz wspierające jego indywidualne możliwości i zdolności a także uczenie się we współpracy z innymi uczniami.

Innym sposobem nauki języka obcego przez dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest immersja czyli całkowite zanurzenie dziecka w języku obcym. Nauczyciel komunikuje się z uczniami w języku obcym z założenia w czasie wszelkich sytuacji edukacyjnych. Jednakże w praktyce wychodzi na to, że nauczyciel używa tego języka tak często jak to jest możliwe, używając przy tym wszelkich metod dydaktycznych i pomocy językowych. W niektórych przypadkach, gdy spotyka się z niezrozumieniem uczniów używa języka ojczystego, starając się żeby takie sytuacje były jak najrzadsze.

Nauczyciele języka obcego mają obecnie do wyboru wiele metod dydaktycznych, których wybór również stanowi o efektywności nauczania języka obcego. Starają się oni sięgać również po metody aktywizujące, które jeszcze parę lat temu były dość niepopularne.

Pewne rozwiązania dotyczące aktywizacji języka obcego pochodzą z krajów bardziej rozwiniętych, m.in. ze Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Należy do nich m.in. peer tutoring – wzajemna pomoc i współpraca uczniowska/koleżeńska. Ta forma pracy, obok pracy w parach, jest dość popularna na Wyspach Brytyjskich i w Finlandii natomiast w Polsce jest używana jedynie w niektórych placówkach i przez nielicznych nauczycieli.

Nie ma jednej najbardziej skutecznej metody czy techniki nauczania języka obcego. Poszczególni uczniowie osiągają sukcesy w nauce za pomocą różnych metod i technik, takich jak Total Physical Response, Communicative Language Teaching, Situational Language Teaching, Direct Metod i inne. Nauczyciel języka obcego na wczesnym etapie edukacji używa zarówno metod aktywizujących jak i słownych - podających. Jednakże na etapie nauczania wczesnoszkolnego należy przeprowadzać proces edukacyjny, w tym języka obcego za pomocą wielu różnorodnych metod, aby nie doprowadzić do używania głównie jednej z nich (majoryzacja – od ang. major – główny), co nie jest korzystne dla dzieci w tym wieku.

Kolejna kwestią związana z aktywizację języka obcego jest wzbudzenie wewnętrznej motywacji (intrinsic motivation) u uczniów w młodszym wieku do jego uczenia się i korzystania z niego przy nadarzających się okazjach. Kształcenie językowe jest specyficznym rodzajem kształcenia, które wymaga własnego nakładu pracy, po to aby nastąpiło właściwe i trwałe jego przyswojenie. Samomotywowania jest w tym przypadku warunkiem koniecznym. Aktywny i zmotywowany nauczyciel języka obcego jest w dużej mierze przekazać pasję i zaangażowanie w naukę języka swoim uczniom.

Ważnym zagadnieniem jest również integracja języka obcego z innymi obszarami edukacyjnymi w myśl zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej w klasach I-III. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż wymaga wszechstronnej wiedzy nauczyciela, znajomości psychiki dziecka oraz umiejętności korelacji treści dotyczących poszczególnych edukacji. W naszym kraju istnieje deficyt nauczycieli języków obcych, którzy umiejętnie pracują z uczniami wczesnoszkolnymi. Wielu nauczycieli uważa, że nauczanie na tym etapie edukacji jest dla nich na tyle trudne i wymagające, że wola pracować z młodzieżą i dorosłymi.

Pomimo odgórnych, prawnych postanowień aktywizacja języka obcego przybiera różne formy i jest mniej lub bardziej skuteczna w zależności od podejścia danego nauczyciela i ogólnych możliwości danej szkoły. Jeżeli chodzi o nauczyciela języka obcego uczniów w młodszym wieku szkolnym to istotnym jest aby oprócz wykształcenia i odpowiedniego poziomu kompetencji językowych, dydaktyczno-metodycznych (instrumentalne) posiadał także te pedagogiczne i psychologiczne, w tym skierowane na specyfikę nauki z uczniami młodszymi, która znacznie różni się od tej z nastolatkami czy osobami dorosłymi.

Pełniejsza aktywizacja językowa uczniów w młodszym wieku szkolnym zachodzi dzięki znajomości uwarunkowań psychosomatycznych uczniów w tym wieku. Proces aktywizacji językowej powinien uwzględniać indywidualne potrzeby, możliwości i zainteresowania ucznia, jego potrzebę poznawania rzeczywistości wszystkimi zmysłami (polisensoryczność w nauczaniu języków obcych) oraz fakt, że w tym wieku uczniowie uczą się przez przeżywanie i branie aktywnego udziału w zajęciach.

Kieszonka:

Aktywizacja uczniów we wczesnym wieku szkolnym jest istotnym i niełatwym zadaniem dla nauczycieli języka obcego. Po to aby była skuteczna muszą być zachowane pewne czynniki, o których była mowa w niniejszym opracowaniu. W Polsce na ogół nie aktywizuje się dzieci w młodszym wieku szkolnym w niedostatecznym stopniu. Należałoby, m.in. wzorem Holandii czy Belgii, kłaść większy nacisk na wagę nauczania od najmłodszych lat przedszkolnych i szkolnych a tym samym stwarzać bardziej dogodne warunki dla tej nauki. Zwrócić uwagę na lepsze przygotowanie nauczycieli języków obcych do pracy z uczniami w młodszym wieku szkolnym oraz wykorzystać najnowsze formy pracy, metody i środki dydaktyczne.

Literatura:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23.12.2003
2. Cohen L. A., Guide to teaching practice, Routledge, London 2004
3. Filipiak E., Rozwijanie zdolności uczenia się z Wygotskim i Brunerem w tle, GWP, Sopot 2012
4. Karbowniczek J., Ficek D., Nauczanie języków obcych dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej, Częstochowa 2010
5. Komorowska H., Polska a Europa. Nauczanie języków obcych, Wydawnictwo szkoły wyższej Psychologii Społecznej Academic, Warszawa 2007
6. Kurcz I., Psychologiczne aspekty dwujęzyczności, GWP, Gdańsk 2007
7. Mietzel G., Psychologia dla nauczycieli, GWP, Gdańsk 2009
8. Nijakowska J., Dyslexia in the foreign language classroom, Trinity College, Dublin, Ireland 2011

Netografia

1. http://www.eurydice.com.pl
2. http://www.cie.men.gov.pl

Autorka hasła:

dr Aneta Kamińska, Akademia Ignatianum w Krakowie

Przypisy:

---