Tekst źródłowy strony Bajkoterapia

Kategoria biblioterapii polegająca na zastosowaniu bajki w terapii, która począwszy od początku XXI w. cieszy się w Polsce  coraz większą popularnością. Termin bajka ma tu bardzo szeroki zakres semantyczny, obejmujący zarówno tradycyjne baśnie, jak i liczne gatunki literatury dziecięcej. Bajkoterapia może być wykorzystana w terapii zajęciowej jako forma wspomagająca, czyli jako narzędzie w rękach fachowca-terapeuty. Jest to pierwotne znaczenie tego terminu, które mocno determinuje drugi człon o wydźwięku medycznym – terapia. Jednocześnie bajkoterapia wyszła poza ramy psychoterapii i nabrała znaczenia równoległego – szczególnego kontaktu z dzieckiem, metodą rozwiązywania jego problemów, wspomagania w rozwoju. Wówczas wykorzystywana jest nie przez psychologów-terapeutów, ale też przez rodziców, opiekunów lub nauczycieli. 

Przed laty kierunek ten wyznaczyła książka ''Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni'' Bruno Bettelheima, wydana po raz pierwszy w 1977. Autor położył w niej podwaliny pod naukowe potraktowanie biblioterapii, dokonując zwrotu w spojrzeniu na psychikę dziecka i rolę, jaką tradycyjna baśń może odegrać dla jego rozwoju. Opierając się na licznych badaniach klinicznych, Bettelheim utrzymywał, że  przez odreagowanie negatywnych, skrywanych uczuć, literatura jest w stanie odegrać katartyczną rolę. 

Do rozwoju biblioterapii na polskim gruncie przyczyniły się prace Ireny Boreckiej, np.: ''Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy'' (1998), ''Biblioterapia, teoria i praktyka. Poradnik'' (2001) czy ''Biblioterapia formą terapii pedagogicznej'' (2008). Badaczka podkreśla bardzo szerokie wykorzystanie biblioterapii: „Stosując biblioterapię można wpłynąć na pewne sfery życia człowieka: psychiczną, intelektualną, społeczną, emocjonalną. Można też w pewnym stopniu ingerować w jego zachowania. […] Może zatem biblioterapia wspierać proces leczenia na oddziałach szpitalnych, w sanatoriach, w placówkach opieki społecznej, w ośrodkach leczenia uzależnień, w szkołach masowych i specjalnych i w placówkach penitencjarnych.” (Borecka 2001: 19-20)

Choć temat leczenia poprzez literaturę staje się coraz popularniejszy, to jednocześnie rozbrzmiewają głosy krytyczne, sugerujące, że dziedzina ta rozwija się wolno i zamyka w kręgu powtórzeń, a binarność w rozumieniu psychoterapeutycznym i ogólnym tego zjawiska, odejmuje mu precyzji. Ów stan biblioterapii w Polsce próbuje wyjaśnić Barbara Janczak określając przyczyny, uniemożliwiające należyty rozwój tej metody: „Biblioterapię umiejscawia się zarówno w sferze zasięgu problemów medycyny, jak też w sferze spraw dotyczących kultury. Taka pozycja niesie zawsze w sobie możliwości niedoceniania spraw, które wchodzą w te sfery. Charakterystycznym zjawiskiem współczesnego rozwoju nauki jest pojawienie się nowych dyscyplin naukowych, właśnie z pogranicza różnorodnych nauk. Aby biblioterapia mogła osiągnąć należyty poziom naukowej metody psychoterapeutycznej i ukazać nowe możliwości lecznicze, powinna stać się narzędziem działania bądź w rękach lekarza – psychologa wykształconego również w dziedzinie literaturoznawstwa, bądź w rękach bibliotekarza – wychowawcy wykształconego w dziedzinie medycyny i psychologii.” (Janczak, 2004, s. 1).
 
Najbardziej znaną zwolenniczką i propagatorką bajkoterapii w naszym kraju jest psycholog Maria Molicka, autorka książek: ''Bajki terapeutyczne'' (1999), ''Bajki terapeutyczne 2'' (2003), ''Bajkoterpia'' (2002) oraz ''Biblioterapia i bajkoterapia'' (2011). W pracach autorki obserwujemy zwrot popularno-naukowy, który zyskał sławę propagowanej przez nią metodzie. Pierwsze z wymienionych tytułów są zbiorami fantastycznych opowiadań dla dzieci, które pomagają zaradzić wielu trudnym sytuacjom w życiu dziecka. Pozycja druga, ''Bajkoterapia'', jest bardziej teoretyczna i wyjaśnia przyczyny lęków w dzisiejszych czasach oraz prezentuje bajkę jako doskonały sposób na ich rozładowanie w świetle terapii poznawczo-behawioralnej. Zdaniem Molickiej rola bajek jest wciąż niesłusznie pomijana: „Bajki terapeutyczne są doskonałym antidotum na samotność dziecka i jego rodzica, pomagają znaleźć drogę do bycia razem […] Bajki terapeutyczne leczą, obniżają napięcie, pomagają radzić sobie z lękiem. Są pomocne w profilaktyce. Tutaj pełnią rolę swego rodzaju szczepionki. Są dobrym sposobem na co dzień, a dla terapeuty, pracującego z bardziej zaburzonym dzieckiem, kolejną metodą terapeutyczną.” (Molicka 2002: 8)

W Polsce w ofercie skierowanej do opiekunów znajdują się ''Bajki, które pomagają dzieciom'' Cornelii Nitsch (2001) oraz ''Bajki, które leczą'' Doris Brett (2003), w których autorki zachęcają rodziców do pisania dla własnych dzieci. Książka Brett dostarcza ponadto pewnych teoretycznych wytycznych, jak należy pisać, aby tekst mógł terapeutycznie oddziaływać na dziecko. Jeszcze więcej teorii proponuje praca ''W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej'' (Dymel-Trzebiatowska 2014), wskazująca na możliwość wykorzystania literatury w leczeniu tanatofobii dziecięcej oraz sugerująca doprecyzowanie terminologii w postaci pojęć ''fantasy terapia'' i ''terapeutyczne fantasy''.

Bajkoterapia i bajki terapeutyczne stały się pojęciami na tyle rozpoznawalnymi w powszechnej opinii, że wprowadzono je do polskiej Wikipedii, gdzie bajkoterapia określona jest jako metoda wykorzystywana w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Warto jednak zwrócić uwagę, że praca w bajką niekoniecznie musi być ograniczona do małego odbiorcy – nierzadko jest to skuteczne narzędzie terapeutyczne w pracy z dorosłymi, czego dowodzą doświadczenia spisane przez duńskich autorów w książce ''Symbole Duszy'' (Brun i.in. 1995).

{| class="wikitable" width=100%
|+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: 
|style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|Bajkoterapia doczekała się stron internetowych, na których zainteresowani mogą znaleźć podstawowe informacje na temat samego zjawiska, a w licznych zakładkach skorzystać z dodatkowych opcji, wśród których znajdują się: przykładowe bajki, porady, zaproszenia na warsztaty, a także propozycje zakupienia bajki napisanej na zamówienie.
|}

'''Literatura:'''

# Bettelheim, B. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
# Borecka, I., Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wałbrzych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, 2008.
# Borecka, I., Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy. Legnica: Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 1998. 
# Borecka, I., Biblioterapia, teoria i praktyka. Poradnik, Warszawa, Wydawnictwo SBP, 2001.
# Brett, D.,  Bajki, które leczą, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003.
# Brun B., Pedersen E., Runberg M., Symbole duszy. Warszawa, Jacek Santorski & Co.,1995.
# Dymel-Trzebiatowska, H., W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2014.
# Janczak, B., Biblioterapia – teoria a praktyka, „Ebib” 1 (52). http://www.ebib.pl/2004/52/janczak.php (07.03.2015), 2004.
# Molicka, M., Bajki terapeutyczne, Poznań, Media Rodzina, 1999.
# Molicka, M., Bajki terapeutyczne 2, Poznań, Media Rodzina, 2003.
# Molicka, M., Bajkoterapia, Poznań, Media Rodzina, 2002.
# Molicka, M., Biblioterapia i bajkoterapia, Poznań, Media Rodzina, 2011.
# Nitsch, C., Bajki, które pomagają dzieciom, Warszawa, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2001.

'''Autorka hasła:''' 

dr hab. Hanna Dymel-Trzebiatowska, Uniwersytet Gdański

[[kategoria:Antropologiczno-kulturowy konstrukt dzieciństwa]]