Determinacja płci: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "To ekspresja określonych genów kodujących cechy fenotypowe męskie i żeńskie opierająca się na genetycznym mechanizmie chromosomów płciowych XX/XY i zależna od...")
 
(Brak różnic)

Aktualna wersja na dzień 10:46, 27 lut 2016

To ekspresja określonych genów kodujących cechy fenotypowe męskie i żeńskie opierająca się na genetycznym mechanizmie chromosomów płciowych XX/XY i zależna od chromosomu Y, który oddziałuje na zarodek pierwotnie zdeterminowany w kierunku żeńskim – dowiedli tego Patricia Jacobs i John Strong podczas badań cytogenetycznych nad zespołem Klinefeltera w 1959 roku (Czerwiec, 2015, za: Boczkowski, 1983, 1987). Mechanizm polega na tym, iż jedna płeć jest homogametyczna (charakteryzuje się dwoma jednakowymi gametami XX determinującymi płeć żeńską), a druga heterogametyczna (zawiera dwie różne gamety XY określające płeć męską). Chromosom X jest konserwatywny, ale brak aktywności jednego z chromosomów X (heterochromatyczne ciałko Barra) powoduje równowagę materiału genetycznego pomiędzy XX i XY. Natomiast zminimalizowany chromosom Y powstał z jednego z homogametycznych chromosomów X, który w toku ewolucji tracił swój materiał genetyczny, dzięki czemu może rozwijać się w żeńskim środowisku podczas ciąży (Kucz, 2006). Heterochromatyczny żeński chromosom X i męski chromosom Y wpływają zarówno na determinację płci, jak również cechy somatyczne organizmu (Hamerton, 1968; Czerwiec, 2015). Determinacja płci odbywa się w czasie zapłodnienia i związana jest z wniknięciem do komórki jajowej plemnika zawierającego cechy danej płci, w wyniku czego następuje wymiana informacji genetycznej komórek rodzicielskich. Pierwotny dymorfizm gamet męskich i żeńskich (komórki jajowej i plemnika) to podstawa różnic między płciami. Przekazanie łańcucha DNA z jednej do drugiej komórki rozrodczej jest powodem powstania cech zróżnicowania płciowego. Podczas rozwoju filogenetycznego podział płci staje się coraz bardziej widoczny, a mechanizmy, które nim kierują zabezpieczają zdeterminowanie płci męskiej lub żeńskiej. Mechanizmy te są u człowieka niemal niezależne od środowiska, a rozwój płodu męskiego w hormonalnie żeńskim organizmie matki jest naturalnym stanem fizjologicznym (Boczkowski, 1983, 1987; Beisert, 2006a; Czerwiec, 2015).

Pełne poznanie mechanizmu determinacji płci nastąpiło dzięki odkryciu antygenu H-Y sprzężonego z chromosomem Y (antygenu zgodności tkankowej produkowanego w gonadzie pierwotnej przez komórki Sertoliego i pozwalającego na różnicowanie jądrowe komórek płciowych) oraz genu SRY mieszczącego się w krótkim ramieniu chromosomu Y. Gen SRY jest odpowiedzialny za różnicowanie gonad w kierunku męskim, a jego obecność zawsze świadczy o występowaniu tkanki jądrowej na pewnym etapie życia płodowego nawet w przypadku, gdy po urodzeniu nie stwierdza się występowania jąder (mimo obecności zewnętrznych męskich narządów płciowych) – wynika to z faktu działania na płód androgenów płodowych jąder, które zanikły w okresie dzieciństwa lub dojrzewania (Boczkowski, 1983; Goodfellow i Lovell-Badge, 1993; Kucz, 2006; Müller, 1996; Piprek, 2010; Czerwiec, 2015).

Kieszonka:
Na płeć składają się dwie części składowe - płeć fizyczna związana z budową anatomiczną oraz płeć psychiczna dotycząca subiektywnego poczucia przynależności płciowej. Determinacja płci w okresie prenatalnym odbywa się w trzech etapach. Podczas zapłodnienia dochodzi do połączenia plemnika i komórki jajowej w następstwie czego powstaje zygota (już na tym etapie determinowana jest płeć). Okres zarodkowy to czas, w którym z mezodermy (jednego z listków zarodkowych) formowany jest układ rozrodczy. U płodów męskich z przewodów Wolfa kształtują się kanaliki odprowadzające jądra, nasieniowody, przewód wytryskowy i przewody najądrzy, a u płodów żeńskich z przewodów Müllera formują się nabłonki jajowodów, macicy i część pochwy. Z kolei w okresie płodowym powstają zewnętrzne narządy płciowe, jajniki i macica u płodów żeńskich oraz jądra u męskich. Jeśli w tym okresie zaistnieją zaburzenia wydzielania testosteronu, dojdzie do zaburzeń w maskulinizacji mózgu oraz nieprawidłowości w rozwoju jąder u płodów męskich, w wyniku czego – mimo prawidłowo zdeterminowanej genetycznie płci – wykształcą się obojnacze cechy płciowe (Bręborowicz, 2005; Nowicka, 2008; Czerwiec, 2015).

Literatura:

  1. Beisert M., 2006a. W poszukiwaniu modelu seksualności człowieka. W: Seksualność w cyklu życiowym człowieka. PWN, Warszawa
  2. Boczkowski K., 1983. Determinacja i różnicowanie płci. PZWL, Warszawa
  3. Boczkowski K., 1987. Płeć człowieka. PZWL, Warszawa
  4. Bręborowicz G., 2005. Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  5. Czerwiec K., 2015. Problemy biologii człowieka - implikacje społeczne i edukacyjne. Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków
  6. Goodfellow P, Lovell-Badge R. 1993. SRY and sex determination in mammals. Annual Review of Genetics, 27.
  7. Hamerton J., 1968. Significance of sex chromosome derived heterochromatin in mammals. Nature, 219, str. 910-914
  8. Kucz E.A., 2006. Biologiczne aspekty seksualności człowieka. W: Seksualność w cyklu życiowym człowieka, Beisert M. (red.). PWN, Warszawa
  9. Müller U., 1996. H-Y antigens. Human Genetics, 97(6).
  10. Nowicka M., 2008. Interseksualizm – trzecia płeć. W: Tabu seksuologii. Wątpliwości, trudne tematy, dylematy w seksuologii i edukacji seksualnej, Jodko A. (red.), Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa
  11. Piprek R., 2010. Determinacja płci komórek germinalnych – molekularny mechanizm indukcji mejozy. Medycyna Rodzinna.

Autorka hasła:

dr hab. Katarzyna Potyrała, prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie