Marzenia dziecięce

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Marzenia występują w całym życiu człowieka.

Pracując bezpośrednio z dziećmi (rodzice, wychowawcy, nauczyciele) można bez większych trudności sprawdzić niektóre sfery kształtowanej osobowości, do których można zaliczyć marzenia rozumiejąc je jako aktywność wyobrażeniowo-myślową, której przedmiotem jest zaspokojenie dążeń, zamierzeń dotyczących własnego życia.

„Marzenia to działania naszej wyobraźni polegające na myśleniu o rzeczach przyjemnych” (Słownik, 2006, T.1, s.814). Marzenia kogoś to przedmiot pragnień tej danej osoby. Osoba lub rzecz naszych marzeń to taka, która spełnia nasze marzenia. Marzenia stanowią „luźno powiązany tok myśli, wyobrażeń i fantazji, będący odbiciem własnych pragnień, zwykle silnie zabarwiony uczuciowo” (Encyklopedia, 1995, s.491).

Zdaniem Bronisławy Dymary pod pojęciem marzenia należy rozumieć „aktywność wyobrażeniowo-myślową, której przedmiotem jest zaspokojenie pragnień, dążeń, zamierzeń dotyczących własnego życia, często ściśle osobistego” (Dymara, 1999, s.21). Marzenia są po to, by się spełniały, a jeśli się spełnią powinny stanowić impuls do kolejnych marzeń.

W psychologii mówimy o dwóch grupach marzeń:

  • na jawie (stanowi aktywność myślową, której tworzywem jest wyobrażenie sobie elementarnych doznań zmysłowych (obrazy, sceny, sytuacje bezsłowne), jak i złożonych sytuacji i zdarzeń związanych z życiem jednostki. Mają swoje pochodzenie w fantazjach dziecięcych, które najsilniej występują podczas realizacji zabaw tematycznych (iluzyjnych, udawanych, dramatycznych, inscenizacyjnych). Ten rodzaj marzeń pełni wiele funkcji takich jak: motywującą do podejmowania i realizacji wielu zadań i rozwijającą wyobraźnię i pamięć). Jedynym lekarstwem może być ucieczka w lepszy i piękniejszy świat marzeń;
  • senne (odnoszące się do przeżyć doświadczanych w czasie snu, które opisane są przez osobę bezpośrednio po śnie lub w dowolnym czasie od jego zaistnienia. Marzenia senne na przestrzeni wieków zmieniały się, przy zachowaniu następujących poglądów: przepowiadanie przyszłości; odzwierciedlanie przeszłości i odzwierciedlanie teraźniejszości osoby, która śpi) (Siuta, 2005, s.142-143). Ten rodzaj marzeń zdaniem S.Freuda pozwala człowiekowi w zamaskowanej formie wyrażać nieświadome pragnienia. Marzenia senne mają często jakiś związek z rzeczywistością, tj. jakimś pragnieniem, skomplikowaną sytuacją, z którą człowiek się boryka. Kiedy indziej nie związane z podświadomością człowieka, stłumionymi pragnieniami.

Marzenia senne – przy ograniczonym poczuciu jawy i snu, prawdy i fantazji występują ciągi wyobrażeniowe dość konkretne i żywe. W literaturze można znaleźć termin marzenia dzienne, stanowiące fantazje, myśli i wyobrażenia występujące w czasie pełnej świadomości (Marzenia dzienne, http://pl.wikipedia.org/wiki/Marzenia dziecięce [dostęp: 27.01.2015]. Mogą one dotyczyć przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości oraz różnych tematów, np. marzenia dotyczące sukcesu, czynów bohaterskich, relacji z innymi ludźmi, religijne itp. Marzenia dzienne mają wpływ na funkcjonowanie człowieka.

Człowiek stawia sobie własne cele, zadania i dąży do ich realizacji za pomocą różnych sposobów. Przedmiotem marzeń może być w zasadzie wszystko. Realizacja tego przedmiotu w marzeniach wymaga od osoby oczekującej silnej woli, wiedzy o sobie, wiary we własne możliwości i pozytywnego nastawieni. Cele niezrealizowane, często długo pozostają w sferze marzeń i wyobrażeń, a co za tym idzie mogą wywołać ujemne skutki takie między innymi jak: przygnębienie, smutek, frustrację i negatywne nastawienie człowieka do otaczającej go rzeczywistości (Janus, 2011).

Człowiek (dziecko) bez marzeń staje się człowiekiem bez założonych celów, bez nadziei i pewnej radości. Marzenie to potrzeba.

Zdaniem E. Sujak – „marzenie jest wyobrażeniowym zaspokojeniem przejawianych potrzeb stanowiący ich obraz. Marzenia mogą wyprzedzać podjęcie wysiłków w kierunku urzeczywistnienia i torować im drogę, ale też mogą być zastępczym, wyobrażeniowym zaspokojeniem pragnień, których zrealizowania nie podejmuje się lub życzeń nie mających szans realizacji” (Sujak, 1992, s.103).

Marzenie rodzi się z naturalnej potrzeby człowieka i chęci ulepszania życia wynikających z dążeń perfekcyjnych. Jest formą zachwytu, środkiem trwania w pewnej nadziei, która w danej chwili nie może stać się realna.

Marzenie w istnieniu człowieka może stanowić ograniczającą rolę w jego aktywności, krytycznie na wiele spraw i wyzwalać stany lękowo-depresyjne skłaniające się do ucieczki w świat marzeń.

Z pojęciem marzeń dziecięcych łączą się terminy: marzyciela, tj. osoby lubiącej marzyć i często żyć marzeniami oraz marzycielstwo – to skłonność do marzeń i ulegania im.

Marzenia pełnią istotną funkcję rozwoju dziecka. Stanowią: siłę sprawczą działań; formę terapii; samopoznanie i oczyszczenie; kategorię zmiany celowej; sposoby rozwijania intencji i postawy kontemplacyjnej oraz pomoc w odczytywaniu symboli kulturowych.

Wielkość marzeń dziecięcych, treść i forma, ich przydatność dla rozwiązywania problemów w przedszkolu, szkole, domu zależy od osobowości wychowawcy, rodzica, opiekuna, jak też i samej placówki.

W marzeniach sennych jest to bezładny słabiej powiązany niż w marzeniach na jawie ciąg myśli, poszczególne obrazy zmieniają się szybko i brak logicznego powiązania.

W marzeniach na jawie mamy do czynienia z luźno powiązanym ciągiem myśli i wyobrażeń zwykle silnie zabarwionych uczuciowo i kierowany własnymi pragnieniami.

Marzenia mogą pełnić funkcję katharsis lub antycypacyjną, tj. odnosić się do przeszłości i być punktem wyjścia do życiowych planów i działań dziecka, pragnącego swe marzenia urzeczywistnić (Kurcz, Skarżyńska, 2000, s.846-47). Marzenia pełnią funkcję kompensacyjną, mechanizmu obronnego, uciekania w świat fantazji (eskapizmu-ucieczka, oderwanie od rzeczywistości, unikanie problemów współczesności).

Marzenia pojawiają się jako naturalna potrzeba człowieka, pewna forma ucieczki, lęku przed światem, chęć ulepszenia życia. U dzieci marzenia pełnią funkcję relaksacyjną, wizualizacyjną, terapeutyczną oraz edukacyjną.

Danuta Waloszek wyodrębniła marzenia kompensacyjne, utopijne, realne, magiczno-baśniowe oraz ciągłe, sekwencyjne, fragmentaryczne, długotrwałe, krótkotrwałe i całościowe (Encyklopedia pedagogiczna 2004, Tom III, s.82-84).

Zofia Adamczykowa wyróżnia marzenia liryczne cechujące się tęsknotą za tym, co przekracza sztywne ramy realnej rzeczywistości, którą pragnie się upiększyć. Charakteryzuje je:

  • fantazjowanie liryczne, wyciszone, bliskie marzeniu;
  • wprowadzanie elementów nastrojowo-emocjonalnych;
  • opisowość i statyczność struktur wyobrażeniowych (Adamczykowa, 2001, s.161).

Terminy: marzenie, marzenia, marzyć są definiowane różnie, chociaż bliskoznacznie, w różnych słownikach języka polskiego i słownikach psychologicznych. Z przytoczonych tam definicji i objaśnień przyjęto, że marzenia są:

  • pragnieniami uzyskiwania czegoś;
  • są mocno powiązane z uczuciowym nastawieniem na uzyskanie pragnienia marzeniowego;
  • nie są błądzeniem umysłu, lecz wyraźnie, choć mało realistycznie ukierunkowane na uzyskanie konkretnego zamiaru i wiążą się z aktualnymi doświadczeniami, wiedzą, pragnieniami i psychicznym rozwojem jednostki.

W dostępnych słownikach psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych nie ma terminów: marzenia prozawodowe, marzenia zawodowe, marzenia życiowe. Kazimierz M. Czarnecki zdefiniował też prozawodowe marzenia zawodowe jako „mniej lub więcej uświadomione pragnienia dzieci wieku przedszkolnego, szkolnego uzyskania kwalifikacji zawodowych w określonej dziedzinie i zawodzie oraz wykonywania pracy w wybranym zawodzie” (Czarnecki, 2008, s.232).

Inaczej mówiąc prozawodowe marzenia dzieci to „fantazjowanie, rojenie, wykonywanie w przyszłości takiego samego zawodu jak rodzice, starsze rodzeństwo lub osoby z najbliższego otoczenia (Leksykon, 2010, s.100).

Dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym mają już określone marzenia dziecięce, dotyczące wyboru zawodu. Badania wykazały, że najwięcej dzieci w wieku przedszkolnym pragnie wybrać zawody: lekarza, ekspedientki, nauczycielka, pielęgniarki, aktora (Czarnecki, 1985, s.106), a w 1999 roku badane dzieci (750) wybrałyby zawody: policjanta, lekarza, nauczyciela, piłkarza, sprzedawcy, fryzjera, pielęgniarki, kierowcy samochodu, piosenkarki i modelki (Czarnecki, 2008, s.234).

Prozawodowe pragnienia dzieci związane są ściśle z poziomem ich psychicznego rozwoju oraz osobistym doświadczeniem dziecięcym. Prozawodowe marzenia dziecięce są istotnym przejawem ich życia i rozwoju psychicznego, warunkowanego środowiskiem społecznym, a w szczególności rodzinnym, przedszkolnym i rówieśniczym. Nie są one bezmyślnym fantazjowaniem, lecz realistycznym odbiciem tego, co dzieci widzą, czego się dowiadują i doświadczają w swoim życiu.

Kieszonka:
Niektóre zjawiska i formy aktywności bezpośrednio zmierzają do wyrażenia, opracowania i symbolizacji nieświadomych fantazji. Należą do nich nie tylko nocne marzenia senne, ale i marzenia na jawie, zabawy i sztuka. Wiele je ze sobą łączy. Są one różnymi sposobami wyrażania i przepracowywania nieświadomych fantazji.

Szersze i bardziej pogłębione naukowo spojrzenie na problematykę marzeń daje Zygmunt Freud (1856-1939) - austriacki neurolog i psychiatra, twórca psychoanalizy jako metody leczenia – nerwic.

Zachęcam do lektury: Freud Z., Wstęp do psychoanalizy, Warszawa 1982. Freud Z., Psychopatologia życia codziennego. Marzenia senne, Warszawa 1987. Freud Z., Objaśnienia marzeń sennych, Warszawa 1996.

Literatura:

  1. Dymara B., Droga do marzeń, czyli o potrzebie rozwijania wyobraźni. W: B. Dymara (red.), Świat marzeń dziecka, Kraków 1999.
  2. Sujak E., Rozważania o ludzkim rozwoju, Kraków 1992.
  3. Czarnecki K.M., Pietrulewicz B. (red.), Leksykon profesjologiczny, Sosnowiec 2010.
  4. Czarnecki K., Rozwój zawodowy człowieka, Warszawa 1985.
  5. Czarnecki K.M. (red.), Podstawowe pojęcia zawodoznawstwa, Sosnowiec 2008.
  6. Adamczykowa Z., Literatura dla dzieci. Funkcje, kategorie, gatunki, Warszawa 2001.
  7. Kurcz I., Skarżyńska K. (red.), Słownik psychologii, Warszawa 2000.
  8. Pilch T. (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Tom III (M-O), Warszawa 2004.
  9. Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1995.
  10. Siuta J. (red.), Słownik psychologii, Kraków 2005.
  11. Bańko M.(red.), Wielki słownik ucznia, Warszawa 2006.
  12. Janus K. (red.), Słownik pedagogiki i psychologii. Zagadnienia, pojęcia, terminy, Warszawa 2011.
  13. Segal H., Marzenia senne, wyobraźnia i sztuka, Kraków 2003.
  14. Szmigielska B., Marzenia senne dzieci, Wrocław 2002.
  15. Singer J., Marzenia dzienne, Warszawa 2003.

Netografia:

Marzenia dzienne, http:// pl.wikipedia.org/wiki/Marzenia dziecięce [dostęp: 27.01.2015].

Autor hasła:

dr Piotr Kowolik, Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach