Niedowaga: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 16:03, 2 sty 2016

      Pojęcie niedowagi rozumiane jest jako niedobór masy ciała w stosunku do jego wysokości. Wysokość  i masa ciała należą  do cech wysoko i pozytywnie ze sobą skorelowanych – zwiększenie się wysokości ciała w rozwoju wpływa na zwiększanie się jego masy. Jednak udział czynników środowiskowych w zmienności masy ciała jest znacząco większy niż w przypadku wysokości ciała. Ponadto różny może być kierunek  zmian rozwojowych obu cech: wysokość ciała w progresywnej fazie rozwoju zmieniać się może wyłącznie jednokierunkowo (wzrastać) natomiast zmiany masy ciała zachodzić mogą w obu kierunkach. Ten złożony charakter relacji wagowo-wzrostowych może być przyczyną trudności interpretacyjnych.

Niedobór masy ciała rozpoznaje się wówczas kiedy wskaźnik masy ciała dziecka, oceniany przy użyciu siatek centylowych BMI (Body Mass Index = masa ciała [kg]/wysokość ciała2[cm]) osiąga wartość poniżej poziomu 5 centyla. Stopień niedoboru masy ciała można też ocenić w oparciu o wzajemne proporcje wysokości i masy ciała na podstawie siatek centylowych obu tych cech. Dysharmonię rozwoju o charakterze niedoboru masy ciała diagnozuje się wówczas jeśli poziom centylowy masy ciała znajduje się o jedno pasmo centylowe (niewielka niedowaga) lub o dwa pasma centylowe (znaczny niedobór masy ciała), poniżej poziomu centylowego wysokości ciała np. wysokość ciała znajduje się w kanale między 50 a 75 centylem a masa ciała między 10 a 25 centylem. Niedobór masy ciała można też rozpoznać względem tzw. należnej masy ciała, odczytanej na siatkach centylowych proporcji masy ciała do wysokości ciała, jako wartość 50 centyla masy przy danej wysokości ciała. Niedobór masy ciała orzeka się wtedy kiedy masa ciała dziecka stanowi mniej niż 80% masy należnej.

Cole i in. zaproponowali ocenę niedoboru masy ciała (thinness) u dzieci odpowiednio do wartości BMI stanowiących granice niedowagi dla dorosłych powyżej 18 roku życia (→otyłość). Międzynarodowe standardy zawierające punkty odcięcia (cut-off points) dla niedowagi dla chłopców i dziewcząt w wieku 2 – 18 lat, opublikowane w roku 2007 stwarzają możliwość oceny rozpowszechnienia niedoboru masy ciała w skali międzynarodowej oraz szacowania trendów zmian tego zjawiska w czasie. Szczupłość budowy ciała jest często cechą związaną z typem budowy ciała, określonym jako typ leptosomiczny lub ektomorficzny. Jednak nadmierna szczupłość oznacza już niedobór masy ciała, który może mieć przyczynę w zaburzeniach trawienia i wchłaniania pokarmów. Nagły spadek masy ciała może sygnalizować inne groźne choroby jak cukrzyca, choroby nowotworowe i inne. Szczególnej uwagi wymaga nagłe zahamowanie przyrostów masy ciała w okresach kiedy powinna ona intensywnie wzrastać tj. we wczesnym dzieciństwie i w okresie dojrzewania. Niedobór masy ciała jako przejaw zaburzeń tzw. homeostazy energetycznej może być wynikiem niedożywienia związanego z trudną sytuacją materialną rodziny lub z zaniedbaniami ze strony rodziców lub opiekunów. Jedną z najczęstszych przyczyn niedowagi jest zjawisko odchudzania się przy prawidłowej masie ciała, które jest częste szczególnie wśród dziewcząt w okresie okołopokwitaniowym i polega na stosowaniu różnego rodzaju diet prowadzących do powstania niedoborów pokarmowych, w tym niedoboru witamin i składników mineralnych. Ponieważ dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego niezbędny jest pewien określony udział tłuszczu w masie ciała, u dziewcząt stosujących restrykcyjne diety odchudzające dochodzi do zaburzeń miesiączkowania tj. do opóźnienia pierwszej miesiączki lub nawet do zaniku miesiączki już istniejącej. Tego typu zachowania żywieniowe polegające na stosowaniu diet redukcyjnych przy prawidłowej masie ciała są uważane za zachowania ryzykowne dla zdrowia, często prowadzące do zaburzeń odżywiania o podłożu psychicznym, takich jak anoreksja i bulimia.

Anoreksja nervosa (an-brak, orexis – apetyt) – jadłowstręt psychiczny to nie tylko brak apetytu lecz dążenie do skrajnej szczupłości, ustawiczna kontrola wagi ciała, obsesyjna obawa przed utyciem. Ważnym kryterium diagnostycznym anoreksji jest utrata masy ciała powyżej 15% w stosunku do masy ciała należnej dla danej płci, wieku i wysokości ciała. Długotrwała głodówka doprowadza do wyniszczenia organizmu, zaburzeń hormonalnych, zmian osteoporotycznych kości, zaburzeń gospodarki elektrolitowej, powodujących konieczność leczenia szpitalnego.

Bulimia nervosa – żarłoczność psychiczna (wilczy głód) przejawia się, mającymi charakter przymusowy, epizodami przejadania się, po których ma miejsce prowokowanie wymiotów lub/i stosowanie środków przeczyszczających, odwadniających. Osoby z bulimią należą do impulsywnych a ataki „obżarstwa” służą rozładowaniu napięcia i są sposobem radzenia sobie z negatywnymi emocjami.

W literaturze, dotyczącej zaburzeń odżywiania podkreśla się, że nie istnieje jedna zasadnicza przyczyna tego typu zachowań żywieniowych lecz cały zespół czynników, które takie zachowania uzasadniają. Wśród czynników społeczno-kulturowych akcentuje się propagowanie przez media wzorców kulturowych, dotyczących stylów życia, których najistotniejszym elementem jest dbałość o ciało a szczupła sylwetka jest warunkiem atrakcyjności i sukcesu. Wśród uwarunkowań psychologicznych zaburzeń odżywiania wymienia się: zaburzenia obrazu siebie (osoba szczupła postrzega się jako gruba), brak akceptacji siebie, poczucie niskiej wartości, perfekcjonizm, nadmierne ambicje i inne. Do wymienionych już czynników należy dołączyć trudne wydarzenia życiowe oraz determinanty rodzinne i czynniki biologiczne. Leczenie zaburzeń odżywiania jest trudne i nie zawsze skuteczne, dlatego też ograniczenie ryzyka takich zaburzeń wymaga podejmowania działań w zakresie profilaktyki i terapii, w których uczestniczyć powinny wszystkie osoby z otoczenia dziecka: rodzice i opiekunowie, nauczyciele, lekarze i psychoterapeuci.

Literatura:

1. Abraham S., Llewellyn-Jones D., 1995. Anoreksja, bulimia, otyłość. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
2. Cole T. J., Flegal M., Nicholls D., Jackson A. A., 2007. Body mass index cut offs to define thinness in children and addolecents: international sourvey. BMJ, 335, 194 – 202.
3. Chrzanowska M., Matusik S., 2004. Harmonia i dysharmonia rozwoju wysokości i masy ciała w populacji dzieci i młodzieży Krakowa – zmiany z wiekiem i trendy w ostatnim trzydziestoleciu. Medycyna Wieku Rozwojowego. VIII, 1, 53 – 64.
4. Chrzanowska M., Suder A., Łaska-Mierzejewska T., 2013. Niedobory masy ciała w populacji dziewcząt wiejskich w Polsce – zmiany w okresie 1987 – 2001 i zróżnicowanie regionalne. (abstr.). XLIV Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polskiego Towarzystwa Antropologicznego. Warszawa.
5. Brudecki J., Chrzanowska M., 2013. Zmiana częstości i wielkości nadmiaru i niedoboru masy ciała u dzieci i młodzieży z Krakowa w latach 1971 – 2010. (abstr.). XLIV Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polskiego Towarzystwa Antropologicznego. Warszawa.
6. Mroczkowska D., Ziółkowska B., Cwojdzińska A., 2007. Zaburzenia odżywiania. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa.
7. Piórecka B., Szyguła Z., Schlegel-Zawadzka M., 2006. Wykorzystanie wybranych pomiarów antropometrycznych ocenie stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Medicina Sportiva. 10 (Supl. 4), 433 – 441.
8. Woynarowska B., 2010. Rozwój biologiczny człowieka [W:] Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

Autorka hasła:

prof dr hab. Maria Chrzanowska, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie