Tekst źródłowy strony Rozwój duchowy dziecka

Człowiek rozwija się od ukształtowania warstwy biologicznej, tworzącej organizm, następnie psychicznej, która obejmuje całokształt ludzkiej „duszy”, z kolei warstwy społecznej, formułującej wymiar socjalny człowieka, a następnie warstwy kulturowej kształtującej człowieka twórczego i warstwy duchowej lub światopoglądowej – kształtującej odniesienie do wartości religii i moralności. Intensywniejsze i wcześniejsze pobudzanie rozwoju w zakresie danej warstwy może doprowadzić do pełniejszego i szybszego ukształtowania człowieka w jej wymiarze. Człowiek przychodząc na świat z określonymi dyspozycjami i możliwościami w zakresie rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego, duchowego może realizować się  w tych wymiarach od pierwszych chwil swego życia, gdy tylko będzie mu to umożliwione.

Psychologia prenatalna wykazała, że istnieje nieuświadomione życie duchowe człowieka. Bardzo istotne procesy duchowe dokonują się już w łonie matki. Rzutują się one na całe życie człowieka. Cała współczesna psychologia podkreśla niewiarygodne zdolności tkwiące we wczesnym dzieciństwie. Jest faktem, że w dziedzinie religijnej dzieci wiedzą o rzeczach, o których nikt im nie mówił. Bez najmniejszego wysiłku przenikają poza zasłonę znaków i z ogromną łatwością „widzą” ich transcendentne znaczenie, jak gdyby nie istniały żadne bariery między Widzialnym a Niewidzialnym. Jest faktem, że dzieci posiadają nadzwyczajne zdolności modlitwy, gdy chodzi o czas jej trwania, spontaniczność i wzniosłość wyrazu. Jest to modlitwa uwielbienia i dziękczynienia, która wyraża zarazem bliskość i transcendencję Boga. Należy myśleć o dziecku jako bycie „metafizycznym”, które doskonale czuje się w świecie transcendentnym, pełen zadowolenia i pogody, raduje się kontaktem z Bogiem.

Wiara w okresie dwóch pierwszych lat życia to „współ-wiara” z dorosłymi, bliskimi dziecku. Rodzicielskie postawy moralne, wzajemne odniesienia, przeżycia duchowe i ich symboliczne wyrazy udzielają się dziecku nieświadomie. To „prazaufanie” do rzeczywistości, wyniesione z pierwszych lat życia staje się podstawą zdrowej osobowości, żywej wiary w Opatrzność, prawidłowego kształtowania się sumienia i zaufania do ludzkiej wspólnoty.

Aktywność religijna dziecka w pierwszych latach życia polega na naśladowaniu religijnego zachowania osób a przyswojone treści religijne dziecko wyraża w spontanicznej zabawie i mowie. Ważną rolę w religijnym wychowaniu w tej fazie odgrywa religijno-wychowawcza intuicja rodziców i autentyzm ich wiary, pośredniczącej w budzeniu się wiary dziecka. Negatywnie oddziałuje na dziecko przymuszanie do religijnych czynności i moralizowanie.

Badania rozwoju religijności dziecka przeprowadzane na gruncie obserwacji zachowania i wyczynów dziecka, pozwoliły wyodrębnić i scharakteryzować następujące stopnie:

* stopień rozwoju niemowlęcia od 0 do 1 roku życia, tutaj możemy mówić o działaniu łaski na duszę dziecka, jak również w rozwoju wczesnodziecięcej religijności ma wpływ nie tylko uzdolnienie dziecka, ale otoczenie, w którym rolę decydującą ma zawsze matka, 
* od 1 do 2 roku życia (nazwany „bezsłowną matczyną religijnością”), przez łączność matki z Bogiem, powstaje łączność Boga i dziecka,
* stopień 3 do 4 lat, przediluzyjny (''vormagische'') – w tym okresie życia dziecko przy sprzyjających warunkach zaczyna się modlić, jest zdolne do krótkotrwałego skupienia i zachowania postawy wyrażającej szacunek. Ponieważ w tym okresie życia  zabawa jest środkiem psychofizycznego rozwoju i wrodzoną metodą uczenia się, dlatego i modlitwa w tej fazie ma charakter ludyczny.

Obie powyższe fazy: początki pacierza „za mamą” i modlitwa przediluzyjnego stopnia trwają u dzieci bardziej rozwiniętych krótko i szybko wypełniają treścią tę prymitywną pobożność. Dzieci obserwując dorosłych, zauważają, że postawa w czasie modlitwy zarówno w domu, jak i w kościele, to coś odmiennego od zabawy i znanych im form zachowania. To wyodrębnienie różnic powoli zbliża dziecko do świata nadprzyrodzonego, a co dokonuje się również przez symbole i oglądanie obrazków, jednak w zdobywaniu tych nowych treści brak uporządkowania.

* w czwartej fazie od 4 do 7 roku życia rozpoczyna się właściwa pobożność dziecięca, zwana „magiczną”, „iluzyjną”, cechy tej pobożności to:<br />
:a. zadziwiające jest ożywienie świata (przedmioty martwe żyją życiem dziecka),<br />
:b. na tę fazę wypada największe powiązanie dziecka z otoczeniem (dziecko jest ufne, łatwowierne, bezpośrednie współczujące),

Te formy zachowania dziecka dają się wytłumaczyć na tle cech jego ogólnego rozwoju w tej fazie, (4-7), właściwością której jest przewaga wyobraźni i myślenia fantastycznego. Umysł dziecka dostrzega świat rzeczywisty w dowolnie stworzonych przez siebie konstrukcjach i obrazach. Dziecko do każdej sytuacji wnosi cały bogaty świat swej wyobraźni. Myślenie dziecka jest podyktowane potrzebą, uczuciowym pragnieniem. I choć dziecięcym przedstawieniom Boga brak cech właściwych istocie transcendentalnej, lecz przedstawienia uzyskują rysy najlepszej istoty, powoli przygotowuje się grunt do dziecięcych przeżyć religijnych: do rozwoju sumienia, moralności i zdobycia religijnej wiedzy o duszy. 

Poszczególne stadia rozwoju religijnego:

* pierwsze stadium – ukazuje Boga jako istotę posiadającą cechy fizycznej wyższości i mocy, obraz Boga widziany przez dziecko, jest zwielokrotnionym obrazem mocy i siły autorytetu dorosłych;
* drugi etap – to uznawanie, że relacje z Bogiem są rodzajem swoistej wymiany;
* trzecie stadium ujawnia relacje miłości do Boga, dziecko traktuje Boga jako Przyjaciela i bliską Osobę;
* czwarte stadium poszerza spojrzenie człowieka na Boga jako dawcę przyrody i natury, dziecko spostrzega Boga jako źródło ładu i porządku w świecie;
* stadium piąte to postrzeganie Boga jako Tego, który podtrzymuje i wspiera człowieka w jego autonomicznym działaniu, przede wszystkim moralnym. Na tym etapie dziecko odkrywa prawa osoby ludzkiej;
* ostatni etap – odznacza się uznawaniem Boga jako najwyższej wartości i podporządkowaniem Jemu całego życia. 

Przypowieści  w Ewangelii w pełni zaspokoją potrzeby właściwe trzem fazom rozwoju, o jakich mówi Maria Montessori: wczesnego dzieciństwa (''infanzia''), okresu wyczulenia na opiekuńczość; późniejszego dzieciństwa (''fanciulleza''), okresu wyczulenia na moralność; wieku dorastania (''adolescenta''), okresu wyczulenia na heroizm. Religijność rozbudzona u dzieci obrazem Dobrego Pasterza (J 10,11-14), czy przypowieść o odnalezionej zagubionej owieczce (Łk 15,4-6), rozwija się i uzupełnia w miarę wzrastania dziecka. Rozwój ten jednak dokonuje się w oparciu o pewny fundament, jakim jest zaspokojenie fundamentalnej potrzeby, którą Erikson nazywa „potrzebą bycia czyimś dzieckiem” (''need for affiliation''). Dopiero po zaspokojeniu tej potrzeby rodzi się „podstawowa ufność”, która wprowadza harmonię pomiędzy nami a światem. Tak więc w oparciu o obraz Dobrego Pasterza budujemy relację z Bogiem na fundamencie „podstawowej ufności”, mówimy o „wierze ufającej”. Pomagając życiu religijnemu dziecka, odpowiadamy na jego niemą prośbę: „Pomóż mi samemu zbliżyć się do Boga”.

{| class="wikitable" width=100%
|+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: 
|style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|Wewnętrzne trudności, poszukiwanie ostatecznej przyczyny, myślowe przypuszczenia, jakie dojrzałemu człowiekowi wskazują drogę do Boga, nie są dziecku właściwe. Ono tkwi całkowicie w teraźniejszości: w radościach lub chwilowych bólach, dlatego nie rozmyśla i nie rozważa swego stosunku do Boga. By dziecko w pełni się rozwijało należy dostarczyć dziecku również skarbów życia religijnego, gdyż nie ma pełnego rozwoju człowieka bez religii.  Rozwój religijności, jak i każdy inny, zależy nie tylko od własności psychicznych dziecka ale i wpływów otoczenia, które ten rozwój ułatwiają i zapewniają.
Dziecko żyje tym, co w teologii nazwano wiarą, nadzieją i miłością, czyli istotą dziecięctwa. Wszelkie pobudzenie rozumu następuje przez wiarę, która jest pewnym sposobem jego życia. Doktor Kościoła św. Teresa od Dzieciątka Jezus stworzyła koncepcję dziecięctwa, wedle której człowiek (także dorosły) ma się zachowywać w stosunku do Boga, jak dziecko w stosunku do rodziców. A więc, co człowiek zaczyna spontanicznie przeżywać jako dziecko, z czasem powinien w sposób coraz bardziej zreflektowany przeżywać przez całe życie. To życie dziecięce, które na początku wydaje się naiwne, jest istotą ludzkich przeżyć. Istota życia dziecięcego musi być istotą życia ludzi dorosłych.
|}

'''Literatura:'''

# S. Cavalletti, Potencjał duchowy dziecka: doświadczenia z dziećmi w wieku od 3 do 6 lat. (przekł.) K. Stopa. Kraków 2001, Wyd. WAM; 
# W. Chaim, E. Janiszewska, Rozwój religijności człowieka. W: W. Przyczyna (red.): Rekolekcje dla młodzieży. Kraków 1993, Wyd. „Homo Dei”; 
# M. A. Krąpiec: Dziecięctwo jako forma życia ludzkiego. W: D. Kornas-Biela (red.): Oblicza dzieciństwa. Lublin 2001, Wyd. TN KUL; 
# S. Kunowski, Proces wychowawczego rozwoju człowieka. W: B. Bejze (red.): Być człowiekiem i chrześcijaninem. Warszawa 1980, Wyd. SS. Loretanek; E. Osewska, Katecheza dzieci w wieku przedszkolnym. „Ateneum Kapłańskie” 2004, nr ; 
# K. Ostrowska, W poszukiwaniu wartości. Z Biblią przez życie. Cz. 2. Gdańsk 1998, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; 
# W. Prężyna, Kształtowanie się życia religijnego w świetle psychologii rozwojowej. „Znak” 1971, nr 210


'''Autorka  hasła:'''

dr Natalia Maria Ruman, Uniwersytet  Śląski w Cieszynie

[[kategoria:Antropologiczno-kulturowy konstrukt dzieciństwa]]