Tożsamość płciowa

Tożsamość – pojęcie wprowadzone do psychologii przez Erika Eriksona w I połowie XX wieku. To kształtująca się w wyniku zdobywania kolejnych doświadczeń umiejętność spajania dziecięcych identyfikacji zawierających w sobie zmienność libido, wrodzoną zdolność rozwijania siebie, swoich możliwości intelektualnych i nabywania ról społecznych (Erikson, 2000). Na drodze tego rozwoju człowiek pokonuje specyficzne dla danej fazy dojrzewania problemy i kryzysy tożsamości, a ich pokonanie prowadzi do dalszego rozwoju osobowości i osiągania stabilnej dojrzałości poprzez stworzenie koncepcji samego siebie (Czerwiec, 2015).

Tożsamość płciowa – pojęcie wprowadzone do literatury przez Janet Taylor Spence w 1984 roku. To wiedza o przynależności do danej grupy płciowej wyrażająca się poprzez osobiste odczuwanie realizowanej roli płciowej oraz świadomość bycia kobietą lub mężczyzną i akceptowanie tej klasyfikacji (Bajkowski, 2001; Ratkowska-Pasikowska, 2006; Czerwiec, 2015). Kształtowanie tożsamości płciowej następuje w okresie przedszkolnym (w wieku 2-3 lat) poprzez uświadomienie sobie, czy jest się chłopcem czy dziewczynką za sprawą procesów poznawczych ułatwiających identyfikowanie się z jednostkami podobnymi do danej osoby (zazwyczaj rodzicami), a następnie przyjmowaniem modeli zachowań charakterystycznych dla danej płci u przyswajaniem sobie ról płciowych. Wiek 4 lat to czas, w którym dziecko potrafi określić swoją płeć w oparciu o cechy fizyczne, ale dopiero w wieku 7 lat płeć jest dla niego czymś stałym na podstawie czego jest w stanie określić swoją tożsamość płciową. Uczenie się zachowań płciowych przypisanych danej płci jest generowane przez środowisko życia dziecka i często odbywa się w sposób stereotypowy (np. sposób ubierana, czy urządzania pokoju), jednakże jest społeczne i kulturowo aprobowane (Chomczyńska-Miliszkiewicz, 2002; Obuchowska i Jaczewski, 2002; Czerwiec, 2015).

Kieszonka:

Na ogół płeć każdego człowieka jest jednoznacznie oznaczana podczas porodu i traktowana jako fakt zarówno prawnie, jak i społecznie. Osoba taka w okresie dojrzewania i dorosłości jest w stanie z cała pewnością określić swoją tożsamość płciową. Jednak istnieje grupa osób (szacuje się, że to nawet 1% populacji), których płeć biologiczna nie jest jednoznaczna - taka sytuacja dotyczy osób interseksualnych, których ciała (w tym także gonady) mają jednocześnie męskie i żeńskie cechy. (Czerwiec, 2015). Występują również osoby, które psychicznie czują się odmiennej płci niż wskazuje na to ich płeć biologiczna przez co odczuwają wewnętrzny konflikt między swoją tożsamością płciową a cechami cielesnymi – zjawisko to określa się mianem transpłciowości, której najsilniejszą formą jest transseksualność (Hammarberg, 2009; Czerwiec, 2015). Obecnie transseksualizm figuruje w Międzynarodowej Medycznej Klasyfikacji Chorób ICD-10 w pozycji F 64.0 i DSM-5 i określany jest jako zaburzenie (Czerwiec, 2015).

Literatura:

1. Bajkowski T., 2001. Tożsamość płciowa jako element tożsamości osobowej i społecznej. W: Tożsamość osobowa a tożsamości społeczne. Wyzwania dla edukacji XXI wieku. Bajkowski T., Sawicki K.(red.). Wydawnictwo Trans Humana, Białystok
2. Chomczyńska-Miliszkiewicz M., 2002. Edukacja seksualna w społeczeństwie współczesnym. Konteksty pedagogiczne i psychospołeczne. Wydawnictwo UMCS, Lublin
3. Czerwiec K., 2015. Problemy biologii człowieka - implikacje społeczne i edukacyjne. Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków
4. Erikson E., 2000. Dzieciństwo i społeczeństwo. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
5. Hammarberg T., 2009. Human Rights and Gender Identity. Issue Paper by Thomas Hammarberg, Council of Europe Commissioner for Human Rights, Strasbourg.
6. Obuchowska I., Jaczewski A., 2002. Rozwój erotyczny. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa
7. Ratkowska-Pasikowska J., 2006. Bycie kobietą, bycie mężczyzną – kształtowanie się tożsamości płciowej. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 4.

Autorka hasła:

dr hab. Katarzyna Potyrała, prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie