Wychowanie religijne dziecka

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Ogólnie procesem wychowawczym można nazwać wyzwolenie ludzkiej energii przy zachowaniu ludzkiej tożsamości osobowościowej (każdy człowiek jest inny, dlatego że jest sobą), w celu uczenia się (wspomagania rozwoju). Odmienność człowieka to jego niepowtarzalna osobowość. Człowiek jest osobą, natomiast staje się osobowością. Wychowanie, nie naruszając natury i struktury osoby, może sprawić, że człowiek staje się sobą. Rozwój osobowości dokonuje się w relacji „my” – ma charakter związku bliskiego, immanentnego, „wy” – umożliwia porozumienie społeczne, „oni” – wprowadza w uniwersalną, transcendentną rzeczywistość, w której człowiek staje się zdolny do przyjęcia wartości najwyższych, otwiera się na obecność osobową Boga.

Zwyczaje społeczeństwa kształtują doświadczenia i zachowanie jednostki od chwili narodzin. Zanim dziecko nauczy się mówić, jest już małym tworem kultury, w której się narodziło. Wartości, zwyczaje i wierzenia właściwe danej kulturze stają się mu bardzo bliskie, gdyż to kultura stanowi psychologiczny mikroklimat, w którym wzrasta człowiek. Oprócz podstawowych praktyk religijno-magicznych i ściśle religijnych (uczęszczanie na Mszę św., przystępowanie do spowiedzi, do Komunii św., czytanie Pisma św., itd.) wymienia się praktyki religijne o charakterze kultowo-rytualnym odwołujące się do ściśle określonej i żywej wiary. Istnieje naturalne zjawisko przenikania się w życiu dwóch rzeczywistości, Bożej i ludzkiej – sacrum i profanum. Tradycja przekazała nam, iż istnieje potrzeba przeniknięcia codziennego profanum darem sacrum.

Wychowanie szkolne powinno mieć na uwadze wszystkie sfery osobowości ucznia, traktując go integralnie. Program wychowawczy w szkole powinien obejmować wychowanie fizyczne, kształcenie zdolności spostrzegania i kojarzenia, ukierunkowywanie uczuć i emocji, rozwój intelektualny i moralny, kształcenie woli i rozwój duchowy. Koncepcja wychowania w szkole oprzeć się musi na podstawach antropologicznych, bez postawienia pytania o cel i sens życia człowieka oraz jego dobro, nie uzyskamy odpowiedzi ku czemu chcemy prowadzić ucznia. Wychowanie religijne to osobowy model wychowanie, w którym osoba ludzka jest traktowana jako cel wszelkiego działania, a nauka i technika są środkami rozwoju człowieka, drogą do pogłębiania jego człowieczeństwa i więzi międzyludzkich.

Wychowanie religijne nie może być oderwane od wychowania kształtującego osobowość dzieci i młodzieży, różni psychologowie, filozofowie czy socjologowie prezentują w tej sprawie wiele interesujących stanowisk ważnych dla pedagogiki i wychowania. Uważają, że religia: jest niezbędna dla normalnego życia człowieka (E. Durkheim), pozwala utrzymać stan równowagi nie tylko pomiędzy człowiekiem i światem a także utrzymać stan równowagi wewnętrznej (J. P. Sartre), jest wyrazem potrzeb człowieka i próbą rozwiązania jego problemów egzystencjalnych (Z. Zdybicka). Instynkt religijny człowieka jest funkcją jego natury rozumnej tak jak oddychanie jest funkcja natury biologicznej organizmu (J. Pastuszka). Przejawia się on w pragnieniu szczęścia, poszukiwaniu prawdy, dążeniu do doskonałości, poszukiwaniu oparcia i Absolutu (Makselon). Wychowanie religijne stanowi szczególny element wychowania człowieka. Do podstawowych składników wychowania w tradycyjnym ujęciu pedagodzy zaliczają: wychowanie umysłowe, moralne, religijne i obywatelskie. Jest tylko jedno wychowanie, którego składową część stanowi dziedzina nazywana wychowaniem religijnym.

Wychowanie religijne to związek łączący człowieka z sacrum, z Bogiem. Wychowanie religijne zdąża do kształtowania osoby ludzkiej w kierunku jej celu ostatecznego, a równocześnie do dobra społeczności, których człowiek jest członkiem. W perspektywie tak ujętego wychowania religijnego nasuwają się konkretne zadania wychowawców, jak: budzenie i rozwijanie wiary – by stanowiła fundament życia i działania, na którym budowana jest hierarchia wartości, umożliwienie spotkania z Chrystusem – wychowanie religijne powinno prowadzić do dialogu wychowanka z Bogiem, kształtowanie dojrzałych relacji z Bogiem – od najmłodszych lat powinien być kształtowany obraz Boga – jako Osoba, Przyjaciel, Zbawca, wprowadzenie do modlitwy – jako przestrzeń do spotkania człowieka z Bogiem, kształtowanie sumienia i wychowanie moralne – kształtowanie prawidłowych ocen etycznych postępowania swojego i innych, zapewnia integralny rozwój całego człowieka, wprowadzenie do życia w Kościele – ukształtowanie dojrzałego chrześcijanina budującego Wspólnotę Bożą i znającego swoje miejsce w Niej,- wychowanie seksualne – kształtowanie chrześcijańskiej wizji miłości, małżeństwa, rodzicielstwa, socjalizacja – kształtowanie dojrzałych postaw: religijnej, społecznej jak i emocjonalnej.

Już Rzymianie mówili: Non scholae, sed vitae discendum, tzn. mamy się uczyć nie dla szkoły, lecz dla życia. Prawd religijnych nie należy przedstawiać głównie jako przedmiot wiedzy, lecz jako przedmiot wiary i w taki sposób, by uczniowie czuli się zachęconymi urządzić swe życie według zasad religii. Jan Paweł II wskazywał na konieczność tworzenia odpowiedniego programu kształcenia, który uwzględniając etapy rozwojowe człowieka, powinien iść w parze z refleksją nad sobą, swoim ostatecznym przeznaczeniem, jego rolą w świecie, jako stworzenie i dziecko Boże. To odniesienie do Boga stanowić powinno istotę wychowania i kształcenia. Jak zauważał papież, szkoła powinna być miejscem integralnej formacji osoby, nie należy „produkować wykształconych, wyspecjalizowanych jednostek, lecz należy podjąć wysiłek prowadzenia do dojrzałego człowieczeństwa”.

Zadaniem wychowania jest wspieranie dziecka w dążeniu do wartości podstawowych – Prawdy, Dobra i Piękna. Człowiek potrzebuje rozwoju płaszczyzny duchowej, swej osobowości, gdyż człowiek jest bytem biopsychoduchowym i nie da się rozdzielić tych sfer w praktyce wychowawczej, jak podkreślał R. Guardini, ponieważ się wzajemnie przenikają. D. Hildebrand wielokrotnie stwierdzał, że człowiek nie jest tylko ciałem, lecz także duchem, składa się z ciała i duszy nieśmiertelnej. Jest istotą żywą tkwiącą w świecie immanentnym, lecz także osobą duchową przekraczającą świat natury. Struktura cielesno–duchowa człowieka wpływa na sposób przeżywania przez niego uczuć cielesnych.
Wychowanie w wierze dzieci i młodzieży o czym mówi Adhortacja Apostolska Catechesis Tradendae jest, najogólniej rzecz biorąc, prowadzeniem do Boga, które dotyczy trzech płaszczyzn:

  1. Aspekt intelektualny – poznanie Pana Boga;
  2. Aspekt emocjonalny – przeżycie Pana Boga;
  3. Aspekt działaniowy – świadczenie o Panu Bogu.

Istotą wychowania religijnego jest też wysiłek rozpoznawania zbawczych interwencji Boga i Jego zbawczego planu. Wymaga ono ufnego przylgnięcia do osoby Jezusa poprzez szczere nawrócenie serca i uznanie w Nim swojego Pana. W tym celu niezbędne jest uwrażliwienie wychowanków na potrzebę słuchania głosu Boga, to natomiast wymaga od nich zawierzenia, zaufania Bogu. Ta postawa wyraża współpracę człowieka z Bogiem. Stanowi ważny element dla procesów edukacji zintegrowanej, dlatego, że dziecięca zdolność do naśladownictwa i identyfikacji ze znaczącymi osobami w naturalny sposób wprowadza w takie kontakty. W tym naśladownictwie dziecko dostrzega istnienie innej Osoby, jako Kogoś rzeczywistego, bardzo ważnego dla całego jego otoczenia. Brak takich świadectw ze strony otoczenia dziecka może zaważyć na dalszych losach jego wychowania religijnego.
Warunkiem prawidłowego rozwoju i warunkiem osiągnięcia dojrzałości psychicznej oraz zdrowia psychicznego jest zaspokojenie potrzeby miłości, zaufania i bezpieczeństwa. Religia chrześcijańska, ukazując obraz Boga, który jest Miłością, daje człowiekowi trwały fundament ukierunkowania na pełne zaspokojenie tych potrzeb.

Kieszonka:
Wychowanie religijne powinno być związane z całością wychowania szkolnego, chodzi o uwzględnienie, integrację tego, co „religijne” w życiu instytucji, jej personelu i jej uczniów. Konieczne jest aby szkoła uznała, że to co religijne i to co duchowe, stanowią konstytutywne wymiary człowieka. Dobra edukacja religijna umożliwia prawdziwą wolność religijną, a wolność nie może być sprawna bez poznania i bez zaangażowania. Świat szkolnictwa musi sobie zdać sprawę z tego, że to, co religijne i duchowe, stanowi integralną część człowieka i sprzyjanie rozwojowi religijnemu przez stosowną edukację religijną powinno również wchodzić w zakres służby pedagogicznej. Powinnością szkoły jest wychowanie do prawdy, czyli takie ukształtowanie świadomości i woli człowieka, aby rozumiał rolę prawdy (prawda jest czymś spoza osoby, czymś co ją przekracza, jest transcendentna, choć przecież „jest” w osobie, staje się wewnętrznym kryterium, miarą jego „bycia człowiekiem” w doskonaleniu się osoby), był na nią otwarty, uznawał jej transcendencję, przyjmował ją i chętnie realizował. Wychowanie do prawdy to rozbudzanie i umacnianie pragnienia, aby stawać się tym, kim się być powinno, dążyć do własnej doskonałości.

Literatura:

  1. Adhortacja Apostolska Ojca Świętego Jana Pawła II do Biskupów, kapłanów i wiernych całego Kościoła Katolickiego o katechizacji w naszych czasach. W: „Poznańskie Studia Teologiczne” 1984, t. 5;
  2. R. Guardini, Bóg daleki, Bóg bliski. Tłum. J. Koźbiał. Poznań 1991, Wyd. „W drodze”;
  3. D. Hildebrand, Serce. Rozważania o uczuciowości ludzkiej i uczuciowości Boga – Człowieka. Tłum. J. Koźbiał. Poznań 1985, Wyd. „W drodze”;
  4. Jan Paweł II, Kształtowanie dojrzałego człowieczeństwa. Do profesorów i studentów KUL – Jasna Góra 06.06.1979. W: Jan Paweł II, Musicie od siebie wymagać. Poznań 1984, Wyd. Pallotinum;
  5. S. Kowalczyk, Podstawy światopoglądu chrześcijańskiego. Wrocław 1995, Wyd. Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna TUM;
  6. M. Madej-Babula, M. Madej-Babula, Edukacja zintegrowana w dialogu z wychowaniem religijnym. Kraków 2006, Wyd. Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” Wydawnictwo WAM;
  7. Z. Marek, Rozwój teorii religijnego wychowania dziecka w wieku przedszkolnym w Polsce w latach 1945-1990. Kraków 1994, Wyd. WAM;
  8. J. Mastalski, Wychowanie religijne. Istota i wyzwania. „Annalecta Cracoviensia” 2001, nr 23;
  9. J. Mastalski, Elementy teorii wychowania dla katechety. W: M. Śnieżyński (red.): Pedagogika w katechezie. Kraków 1998, Wyd. Znak;
  10. Wychowanie w szkole (projekt – materiał konsultacyjny MEN). „Katecheta” 1998, nr 10;
  11. W. Piwowarski, Socjologia religii. Lublin 1997, Wyd. KUL;
  12. W. Starnawski, Wychowanie do prawdy – powinnością szkoły. „ETHOS” 2006, nr 3;
  13. K. Świerszcz, Destrukcyjność laickiego wychowania w świetle współczesnych ideologii, „Communio” 2007, nr 3; J. Vloet, Miejsce religii w wychowaniu – na rzecz religijnego wychowania w szkole. „Communio” 2007, nr 3.

Autorka hasła:

dr Natalia Maria Ruman, Uniwersytet Śląski