Zabawki dla dzieci – hasło otwarte: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "Najstarsze zabawki pochodzą z wykopalisk i przetrwały do czasów współczesnych dzięki obyczajowi nakazującemu umieszczanie w grobach dzieci wśród różnych przed...")
 
(Brak różnic)

Aktualna wersja na dzień 12:58, 31 paź 2015

Najstarsze zabawki pochodzą z wykopalisk i przetrwały do czasów współczesnych dzięki obyczajowi nakazującemu umieszczanie w grobach dzieci wśród różnych przedmiotów również zabawek. Dzięki temu posiadamy informacje od IX do VIII wieku przed naszą erą, że dzieci bawiły się grzechotkami zrobionymi z gliny, wiaderkami, łyżeczkami (Seweryn, 1949). W polskich dokumentach pisanych i ikonograficznych spotkamy się z niewielką ilością informacji dotyczących zabawek dziecięcych. Zabawka jest bezsprzecznie integralną częścią każdej zabawy. Niezależnie od sposobu wyrobu zabawki (gliniane, kościane, drewniane, wykonane z tkaniny czy wełny, gipsowe, papierowe, z kości słoniowej, woskowe, kauczukowe, bakelitowe), jej wyglądu, odwzorowywania najnowszej mody oraz ceny – zabawki mają do realizacji następujące funkcje: kształtującą, wychowawczą, socjalizacyjną, edukacyjną i ludyczną, dzięki którym uczestnik wchodzi w krąg kultury, które pozwalają na jego wszechstronny rozwój.

Wielkość przedmiotów, jakimi bawią się dzieci, pozwala na próbę stworzenia ich klasyfikacji. Zabawki zdaniem Katarzyny Kabacińskiej dzielimy na trzy kategorie:

  • zabawki właściwe (grzechotka, lalka, naczyńka, bierki, piłka, karabinek, huśtawka, sanki, narty, łyżwy, latawiec, wiatraczek);
  • przedmioty zabawy (wiaderko, konewka, klucz, fuzja, nożyczki, kuferek, trzepaczka, kołowrotek, książka, farby, flecik, bębenek, skrzypce, gitara);
  • zabawki morficzne (ptaszki, owoce, bąk, łodygi i kwiaty roślin, drzewo, chrabąszcz, pisklęta, wrona, żaba, pies, kot, cielaki, kamień, szkielet) (Kabacińska, 2007, s.152).

Wyposażenie w zabawki zależy w dużej mierze od możliwości finansowych domu rodzinnego (rodziców), przedszkola, ale należy pamiętać, że najważniejszy jest odpowiedni dobór pod względem estetycznym i funkcjonalnym. Nie zawsze to, co jest drogie – jest odpowiednie dla dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Zabawki muszą być „bezpieczne, z atestowanych tworzyw i nadające się do mycia” (Wallmoden-Zaborowska, 1993).

Psychologowie przyznają, że otaczające dziecko zabawki, a także odpowiednia kolorystyka pomieszczenia (izba przedszkolna, pokój lub kącik w domu) sprzyjają bądź ograniczają kształtowanie się jego sfery psychofizycznej. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że zagospodarowanie przestrzeni powinno być funkcjonalne i bezpieczne pod każdym względem (Falkiewicz-Szult, 2003). Ciekawe i stymulujące zabawki inspirują dzieci do odkrywania i rozwijania wyobraźni i działania. Duże znaczenie ma także umożliwienie swobodnego dostępu do zabawek, materiałów itp.

Jak twierdzi W. Hajnicz, „dostępność całości otoczenia, a w tym również zabawek, jest cechą najbardziej stymulującą aktywność dzieci” (Hajnicz, 1985, s.200).

Bardzo często rodzice, opiekunowie nie mają zaufania do plastikowych zabawek, które najczęściej pochodzą z Dalekiego Wschodu. Są niezbyt trwałe i mogą zawierać jakieś niedozwolone substancje. „Zabawka to przedmiot lub grupa przedmiotów wykonanych w celu pobudzenia zabawowej aktywności dziecka, stwarzająca sposobność do poszerzenia doświadczeń, gry wyobraźni i stopniowego opanowania rzeczywistości” (Dunin-Wąsowicz, 1972, s.36).

Aby przedmiot można nazywać zabawką musi spełniać następujące warunki:

  • rozbudzać aktywność dziecka,
  • rozszerzać doświadczenia,
  • rozwijać wyobraźnię,
  • wyrabiać umiejętność przystosowania się do otaczającej rzeczywistości.

Zabawka inspiruje zabawę. Pobudza aktywność umysłową i emocjonalną, stwarza możliwość do poszerzenia wyobraźni i wiedzy o świecie. Największą zaletą właściwej zabawki jest rozbudzanie aktywności ruchowej, umysłowej i emocjonalnej dziecka (Zgrychowska, Bukowski, 1987, s.15-16). Pierwszymi zabawkami niemowlęcia powinny być zabawki z tkanin – miękkich i miłych w dotyku. Istotne jest, by nie zawierały małych elementów, które dziecko gryząc może odczepić, a nawet połknąć. Gdy dziecko skończy pół roku, idealnym prezentem dla niego będą zabawki edukacyjne typowe dla niemowląt. Już wtedy warto sięgnąć po zabawki drewniane, które są doskonałym uzupełnieniem tych miękkich, materiałowych (Zapart, 2014).

Ażeby zabawka pobudzała aktywność zabawową dziecka, tzn. żeby chciało się nią bawić, żeby wykorzystana w zabawie wpływała na jego rozwój psychoruchowy, oraz by obcowanie z nią miało wartość wychowawczą, musi być właściwie dobrana, musi być dostosowana do możliwości psychoruchowych dziecka i do odpowiedniego typu zabawy. Zabawki służące do zabaw ruchowych muszą być odpowiednio dobrane, do wzrostu i sił fizycznych dziecka. Kupując zabawkę należy mieć na uwadze także dojrzałość psychomotoryczną dziecka i wiek, albowiem naturalne jest odrzucanie przez dziecko zabawki, z której już „wyrosło” (Janowska, Smoleńska, 1982, s.20).

Przy nabywaniu zabawki należy także zdawać sobie sprawę, czy będzie ona wykorzystana w domu, czy na powietrzu, czy dziecko będzie się nią bawiło we wszystkich porach roku. Bowiem zabawka, którą obdarowujemy dziecko, powinna mieć szanse aktualnego wykorzystania. Nie bez znaczenia jest również zwrócenie uwagi, czy zabawka będzie wykorzystana przez jedno dziecko, czy wymaga większego zespołu dzieci. Zabawki do zabaw konstrukcyjnych ćwiczą precyzję ruchów, wpływają na rozwój procesów myślowych oraz kształtują pewne cechy osobowości (systematyczność, wytrwałość itp.) (Janowska, Smoleńska, 1982, s.21).

Do zabaw typu konstrukcyjnego potrzebne są zabawki, które umożliwiają dziecku tworzenie. Najbardziej znane i najczęściej stosowane to różnego rodzaju klocki. Tworzywem do zabaw konstrukcyjnych jest także piasek, śnieg, glina, plastelina, kolorowy papier, kamyczki, itp. „produkty” zabaw konstrukcyjnych przybierają różną postać, są wyrazem przeżyć dziecka, jego wiadomości o świecie i zainteresowań. Najbardziej charakterystyczne zabawki do zabaw tematycznych to: lalki, mebelki, naczynia kuchenne, różne pojazdy, zwierzątka. Inną grupą zabawek, które poszerzają tematykę zabaw są wszelkiego rodzaju zabawki służące dziecku do odtwarzania otaczającej rzeczywistości. Powinny być skonstruowane, aby pobudzały inwencje dziecka i wpływały na jego rozwój. Zabawka musi dziecko inspirować do działalności zabawowej, a jednocześnie nadawać się do różnych tematów zabaw. Wśród zabawek wykorzystywanych do zabaw dydaktycznych na pierwszy plan wysuwają się książeczki, które muszą być odpowiednie do wieku dziecka.

Pozostałe zabawki dydaktyczne można podzielić na cztery grypy:

  • układanki – rozsypanki,
  • gry planszowe,
  • domina obrazkowe dla dzieci młodszych,
  • słowno-pojęciowe dla starszych przedszkolaków.

Zabawka powinna kształcić sprawności ruchowe i umysłowe bawiącego się dziecka i bogacić jego życie emocjonalne, przygotowując do czynnego udziału w życiu społecznym, rozwijać wyobraźnię i twórczą inicjatywę kształcąc przyszłych artystów, aktywnych odbiorów sztuki; wyrabiać u dziecka samodzielność i wytrwałość przy realizowaniu podjętych zadań, wzmacniać jego motywację, uczyć współdziałania w zespole i zachęcać do przezwyciężenia trudności i przygotowując do dobrej roboty” (Dunin-Wąsowicz, 1975, s.24).

Pod względem przeznaczenia lub funkcjonalności podział zabawek dzieli się na kilkaset grup i podgrup, które uwzględniają:

  • wiek dziecka,
  • rodzaj przeznaczenia,
  • dopuszczalne do ich produkcji surowce.

Najbardziej przystępnym podziałem ogólnym jest podział opierający się na sugestii międzynarodowej Rady ds. Zabawek i Gier Dziecięcych, który proponuje zabawki:

  • wpływające ogólnie na rozwój fizyczny i psychiczny, służące szczególnie do wczesnego rozwoju zdolności spostrzegania (dla dzieci od 3 do 9 miesięcy);
  • pobudzające do ruchu – służące do ogólnego rozwoju fizycznego (dla dzieci od 9 miesięcy);
  • rozwijające zdolności twórcze – nadawanie kształtu, konstrukcji itp. (dla dzieci od 1 roku);
  • do samodzielnego budowania (dla dzieci od dwóch lat);
  • wpływające na rozwój uczuciowości (dla dzieci od 2 lat);
  • do słuchania i grania (dla dzieci od 2 lat);
  • naturalistyczne służące do zapamiętywania kształtów przedmiotów używanych przez ludzi dorosłych i jednocześnie do naśladowania czynności dorosłych (dla dzieci od 3 lat);
  • do zabawy aktywnej (przedstawienia itp. dla dzieci od 4 lat);
  • pobudzające do ruchu – służące do poprawy koordynacji mięśni (dla dzieci od 5 lat);

• do eksperymentowania (dla dzieci od 6 lat) (Kempa, 1999).

Zawarte w podziale sugestie mogą być traktowane jedynie orientacyjnie. Należy pamiętać, że każde dziecko ma własne zainteresowania, zdolności i umiejętności organizowania zabawy. Należy bardzo ostrożnie podchodzić do proponowanej granicy wieku.

Dziecku w wieku przedszkolnym nie wystarczy już zabawka gotowa i kupiona, ono chce i woli samo ją tworzyć, dlatego chcąc poznać konstrukcję zabawki, często rozkłada ją i psuje. Dziecko również przejawia zainteresowania wytwarzaniem zabawek własnego pomysłu, przy czym taka zabawka, chociażby najprostsza, daje mu więcej radości niż niejedna kosztowna, której dziecku nie wolno rozebrać. Przez manipulację i zabawę przedmiotami doskonali się znajomość spostrzegawczo-manipulacyjna różnych rzeczy, doskonali się umiejętność techniczna i praktyczna obchodzenia się z zabawkami i przedmiotami codziennego użytku, doskonali się sprawność manipulacyjna i techniczna dziecka (Zajda, Lipina, 1984).

Zabawki dziecięce powinny spełniać następujące warunki:

  • być miłe, przyjemne dla oka i w dotyku,
  • mieć żywe, radosne i ciepłe kolory,
  • być mocnej konstrukcji.

Odpowiednio dobrane do wieku dziecka zabawki rozwijają wyobraźnię, a dodatkowo – te drewniane są ciepłe w dotyku i trwałe. Bezpieczne zabawki drewniane idealnie sprawdzają się też jako pierwszy gryzak. Należy podkreślić, że zabawki drewniane nie są tak mocno zmechanizowane i zmuszają dziecko do pewnego wysiłku intelektualnego.

Zalety drewnianych zabawek wysokiej jakości są nie do przecenienia: są wytrzymałe; bezpieczne (wykonane w stu procentach z drewna, są wolne od toksycznych związków i bardzo stabilne); posiadają mocną konstrukcję; dostarczają dziecku bodźców, stymulują jego rozwój.

Wadą tych zabawek może być tylko cena. Zabawki markowe, wysokiej jakości, drewniane lub z miękkich tkanin, certyfikowane, ekologiczne, są zwykle droższe od swoich plastikowych odpowiedników. Jednak na bezpieczeństwie, jakości wykonania i co najważniejsze – aktywizowaniu rozwoju dziecka, nie należy oszczędzać. (Zapart, 2014).

Współcześnie w handlu oferty związane z zabawkami dziecięcymi ukierunkowane są na:

  • gry edukacyjne (tablet edukacyjny, tablet zabawka, klocki dydaktyczne),
  • zwierzątka pluszowe (małpki, pieski, misie, kotki, lalki „Anne Geddes”),
  • puzzle drewniane (domek, traktor z przyczepą autolaweta),
  • lalki (Lalki księżniczki: Steffi, Celesta, Luna, Violetta, Sweetie Barbie),
  • zabawki zdalnie sterowane (helikopter, samochód, UFO, smok),
  • masy plastyczne (typu „Jedzenie’, „Lody”, „Gofry”, koraliki dekoracyjne).

Zabawka już kupiona jak każdy inny przedmiot, przedstawia wartość materialną. Nie powinna więc być niszczona lub wyrzucana, a dopóki się z niej korzysta odpowiednio sprawdzona. Zabawki zepsute, uszkodzone powinny być w miarę możliwości reperowane przez dorosłych, przy ewentualnym współudziale dziecka. Te, które nie nadają się już do naprawy, należy usunąć z zestawu zabawek, bowiem upoważniają one małego użytkownika do psucia następnych. Dziecko nie powinno mieć do swojej dyspozycji za dużej ilości zabawek, ponieważ nie jest wówczas w stanie korzystać ze wszystkich, a leżące bez użytku nie spełniają swojej roli. Rodzice i wychowawcy powinni co jakiś czas segregować zabawki, a te którymi się dzieci nie bawią, schować, aby po pewnym czasie je dać. Dzieci wówczas przyjmują je z radością jako nowo kupione. W dziecku należy wyrabiać świadomość, że zabawka z której „wyrosło” może przydać się młodszemu rodzeństwu lub koledze. Oceny zabawek pod tym kątem powinni rodzice dokonywać przy udziale dzieci i po ich aprobacie, razem z nimi przekazywać je innym dzieciom.

Zabawki w domu, przedszkolu, szkole winny być umieszczone w, tzw. kąciku zabaw, przyjmując zasadę, żeby określony typ zabawek znajdował się zawsze na stałych miejscach i ustanawiając wśród dzieci regułę, że wolno brać do zabawy tylko te zabawki, które znajdują się w kąciku zabaw. Nie wolno natomiast brać zabawek, którymi bawią się inne dzieci, nawet jeśli zabawki są chwilowo porzucone. Kolejną regułą będzie to, że nie wolno porzucać zabawek na długo, lecz należy je natychmiast po zakończeniu zabawy odkładać na swoje miejsce w „kąciku zabaw” (Umińska, 1986, .11).

Literatura:

  1. Bőhm W., Wőrterbuch der Pedagogik. Stuttgart 2005.
  2. Dunin-Wąsowicz M., O dobrej zabawie. Warszawa 1972.
  3. Dunin-Wąsowicz M., O zabawce w ręku dziecka. Warszawa 1975.
  4. Falkiewicz-Szult M., Aranżacja przestrzeni w przedszkolu. „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, Nr 7.
  5. Fritz J., Spielzeng welten. Stuttgart 1989.
  6. Hajnicz W., Nowe możliwości organizacji procesu wychowawczego. W: B. Wilgocka-Okoń (red.), Rozwój i wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym. „Studia Pedagogiczne” 1985, Nr 48.
  7. Janowska J., Smoleńska J., Dobór zabawek dla dzieci do siódmego roku życia. Warszawa 1982.
  8. Kabacińska K., Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce. Poznań 2007.
  9. Kempa E., Wartości dydaktyczne zabawek technicznych. „Nauczyciel i Szkoła” 1999, Nr 2.
  10. Kutschera V., Welt im Spielzeug. Berlin 1995.
  11. Seweryn T., Polskie zabawki ludowe. „Polska Sztuka Ludowa” 1949, nr 6.
  12. Umińska E., Gry i zabawy dziecięce. Katowice 1986.
  13. Wallmoden-Zaborowska M., Wnętrze przedszkola. „Wychowanie w Przedszkolu” 1993, Nr 5.
  14. Zajda K., Lipina S., Wychowanie techniczne w przedszkolu. Warszawa 1984.
  15. Zapart I., Plusy zabawek drewnianych. „Dziennik Zachodni” 2014, Nr 290.
  16. Zgrychowska I., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić. Warszawa 1987.

Więcej wiadomości na temat pojęć, wyobraźni technicznych, zainteresowań związanych z wytwarzaniem zabawek, konstrukcją, majsterkowaniem, posługiwaniem się narzędziami i ich budową oraz umiejętnościami „dawkowania” zabawek znajdzie Szanowny Czytelnik w literaturze uzupełniającej podanej poniżej:

Literatura uzupełniająca:

  1. Czerwiński W., Dreszer J., Podstawy techniki. Warszawa 1967.
  2. Kowolik P., Materiały zawodowej pracy człowieka. W: K. M. Czarnecki (red.), Podstawowe pojęcia zawodoznawstwa. Sosnowiec 2008.
  3. Kowolik P., Narzędzia istotnym elementem zawodowej pracy człowieka. W: M. Rybakowski, W. Stebila (red.), Wybrane problemy środowiska pracy i gospodarki. Zielona Góra 2010.
  4. Merżan I., Zabawy, zabawki dzieci. Warszawa 1967.
  5. Słodowy A., Lubię majsterkować. Warszawa 1974.
  6. Słobodzian Z., Twórcza praca dziecka – działanie jako droga poznania i rozwoju. Warszawa 1971.
  7. Wojciechowski J., Zbliżamy dzieci przedszkolne do techniki. Warszawa 1990.
  8. Wygotski L., Narzędzia i znak w rozwoju dziecka. Warszawa 1978.

Autor hasła:

dr Piotr Kowolik, Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach