Sprawność fizyczna dziecka

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Sprawność fizyczna dziecka jest umiejętnością rozwiązywanie przez nie różnych zadań ruchowych. Zatem obejmuje działania podejmowane świadomie i ukierunkowane na realizacje założonego celu. Jest ona ściśle skorelowana z etapami rozwoju motorycznego. Motoryka dzieli się na: dużą – obejmującą ruchy całego ciała lub dużych jego części oraz małą – koncentrującą się na ruchach rąk i umożliwiającą precyzyjne wykonanie danej czynności. Początkowe umiejętności ruchowe dzieci oparte są wyłącznie na ruchach naturalnych, w których największą rolę odgrywa intuicja. Ze względu na bardzo szybki rozwój fizyczny, a nieco wolniejszy rozwój zdolności motorycznych wiele czynności jest dla malucha trudnych do wykonania (np. brakuje mu siły mięśni do rzucania piłką, słabo rozwinięte mięśnie nóg nie pozwalają na wykonywanie długotrwających biegów itp.). Rozwój motoryki dzieci podlega określonym zasadom: od reakcji ogólnych do zlokalizowanych (specyficznych), w kierunku od głowy ku kończynom (pierwsze są ruchy mimiczne), przebiega odśrodkowo (od osi głównej ciała przez ruchy kończyn do palców), od ruchów symetrycznych do asymetrycznych, od ruchów niekontrolowanych do ruchów celowych (Demel 1986).

Rozwój motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym jest zdecydowanie mniej gwałtowny i cechuje go względna harmonia. Pojawiają się czynności o charakterze zabawowo-sportowym, takie jak podrzucanie i łapanie piłki, bieg z kopnięciem piłki, a także skok z rozbiegu. Poprawa koordynacji ruchów pozwala na opanowanie jazdy na rowerze, na nartach i łyżwach. Dymorfizm płciowy jest jeszcze dość słabo zaznaczony i umiejętności przedszkolaków są dość podobne (Umiastowska, Makris 2001). Największa trudność sprawiają czynności wymagające precyzji ruchów rąk (Osiński 2003). R. Przewęda wskazuje na takie charakterystyczne cechy, jak: przyswajanie sobie kilku umiejętności ruchowych jednocześnie w odróżnieniu od dzieci młodszych, wstępowanie biologicznej potrzeby ruchu, niska zdolność do koncentracji na jednej czynności związana z odczuwaniem potrzeby częstych rodzaju zajęcia ruchowego. Na tym etapie pojawia się wysoka harmonia ruchu, płynność i poczucie rytmu; a najszybciej rozwijającą się zdolnością motoryczną jest zwinność. Bardzo wolno przebiega rozwój siły, a wytrzymałość jest na dość niskim poziomie. Następuje doskonalenie ruchów lokomocyjnych, a umiejętność biegu jest chętnie wykorzystywana z tendencją do zmian tempa i kierunków. Dziecko świadomie kieruje własnymi ruchami. Doskonaleniu podlega czasu reakcji oraz tempa ruchów, a także różnicowanie rzutów (nie tylko zmiana ręki, ale również siła). Organizm cechuje wysoka i kompleksowa zdolność adaptacji do ruchu w różnych warunkach (Przewęda, 1981).

Dzieci w młodszym wieku charakteryzują się korzystnymi dyspozycjami wytrzymałościowymi. Kształtowanie tej zdolności powinno odbywać się raczej w formie zabaw i gier, łączenia podskoków lub pokonywania torów przeszkód. W wieku 9–10 lat pojawiają się ruchy zręczne i szybkie, cechujące się „kocią zwinnością” (są one oszczędniejsze, pozbawione zbędnych przyruchów – etap dziecka doskonałego). Odnotowujemy szeroką gamą umiejętności ruchowych i jednocześnie duże zróżnicowanie międzyosobnicze wśród dzieci (Umiastowska, Rutkowska 2003).

Charakteryzujące sprawność fizyczną parametry podlegają w następnych latach kolejnym przeobrażeniom. Z tak zwanego „drugiego apogeum motoryczności” przypadającego między 9 a 10 rokiem życia powoli zbliżamy się do zmian wywołanych procesem dojrzewania. Szybkość nadal wzrasta, a dziewczęta osiągają jej szczyt w wieku 13 – 14 lat. U chłopców najlepsze wyniki pojawiają się dopiero w wieku 15-17 lat. Na okres dorastania przypada znaczny przyrost siły u dziewcząt, a u chłopców występuje on około 12 roku życia po czym następuje jej regres. Ponowny dynamiczny przyrost siły można zaobserwować u chłopców od 13–14 roku życia, a punkt kulminacyjny przypada na 15 rok życia. Moc rozwija się równomiernie w trakcie wzrostu organizmu osiągając swój szczyt około 11 roku życia. Wytrzymałość dziewcząt nie wykazuje gwałtownego rozwoju, następuje stopniowo, a najlepszym okresem jej jest 10-13 rok życia. U chłopców najintensywniej rozwija się w wieku 10–14 lat, a w kolejnych latach tempo rozwoju wyraźnie słabnie. Cechą charakterystyczną dla tego okresu jest: spadek koordynacji ruchów, celowości, precyzji, wzmożenie napięcia mięśniowego i obawa przed ruchami trudnymi lub nowymi (Osiński 2003, Umiastowska i wsp. 2001).

Jak rozwijamy sprawność dziecka?

Najważniejszym okresem w rozwoju sprawności dziecka jest wiek przedszkolny. Ruch jest naturalną potrzebą wieku dziecięcego. Nie należy go tłumić, a dążyć do tego, by dzieci jak najwięcej czasu spędzały w ruchu. Wyposażenie malucha we właściwe nawyki ruchowe i postawę wobec ruchu wymaga wspólnego działania rodziców i placówek opiekuńczych. Podstawowymi formami działania są zabawy i gry ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne, zabawy w wodzie, wycieczki, zabawy terenowe i sporty zimowe. Mają one wartości kształcące, zdrowotno–higieniczne i wychowawcze i muszą być swoją treścią dostosowane do możliwości rozwojowo–poznawczych dziecka. Największym błędem popełnianym w tym okresie jest zastępowanie ruchu „zajęciami siedzącymi”, czyli oglądaniem bajek na ekranie telewizora lub grami komputerowymi. Ważne jest również i to by dzieci przebywały jak najwięcej na świeżym powietrzu bez względu na pogodę. Zabawy w deszczu i w kałużach są taką samą atrakcją dla dziecka, jak zabawy w słońcu latem i na śniegu zimą. Obecność rodziców czy dziadków podczas takich zajęć stwarza jeszcze dodatkowe walory wychowawcze i rozwija więź między dzieckiem a dorosłymi.

Okres młodszego wieku szkolnego wprowadzając dzieci w nowe środowisko daje dodatkowe możliwości kształtowania sprawności. Obok aktywności środowiska rodzinnego pojawia się profesjonalne wychowanie fizyczne realizowane w ramach programu nauczania oraz silny wpływ środowiska rówieśniczego. Często zajęcia ruchowe przegrywają z atrakcyjnością innych form spędzania czasu wolnego, ale rozsądni rodzice powinni tak pokierować wychowaniem dzieci, by nie zabrakło tam aktywności fizycznej. Może być one realizowana nie tylko przez typowe zajęcia sportowe, ale także przez zajęcia taneczne, zabawy zręcznościowe na placach zabaw, wycieczki terenowe czy rajdy turystyczne.

Jak postępować z dzieckiem niesprawnym ruchowo? Jak je zachęcić do ruchu?

Kieszonka:
Dziecko niesprawne ruchowo charakteryzuje się obniżoną sprawnością motoryczną w odniesieniu do swoich rówieśników. Przyczynami takiego stanu może być nawaga lub niska masa ciała, przebyta choroba, ale także brak właściwych wzorów ze strony rodziców. Takie dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych z kolegami, a także nie ćwiczy na lekcjach wychowania fizycznego w szkole. I tu koło się zamyka – nie ćwiczy, zatem nie nabywa nowych umiejętności ruchowych i w przeciwnym kierunku: nie nabywa umiejętności ruchowych, bo nie ćwiczy. Rodzice i nauczycieli powinni w takiej sytuacji podjąć wszelkie możliwe zabiegi motywacyjne, by zmienić ten stan rzeczy. U dzieci młodszych zachęty powinny mieć charakter czekającej na mecie nagrody, a nie straszenia konsekwencjami braku ruchu. Rozwiązywanie zadań ruchowych wiążemy ze wspólną zabawą i nagradzamy każdy nawet najmniejszy sukces. Z dziećmi starszymi ustalamy konkretny plan działań, który pozwoli im przezwyciężyć niechęć do ruchu. Warto przeprowadzić staranną diagnozę zaistniałej sytuacji i w razie potrzeby poradzić się profesjonalisty przy wyborze formy ruchu.

Literatura:

  1. Demel M., Skład A., Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
  2. Osiński W., Antropomotoryka, Podręcznik nr 49. Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań 2003.
  3. Przewęda R., Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP Warszawa 1981.
  4. Umiastowska D., Makris M., Pławińska L., Dziecko szczecińskie. Rozprawy i Studia T. (CDLI) 377, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001.
  5. Umiastowska D., Makris M., Rozwój fizyczny i motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym. Rozprawy i Studia T. (CDLXI) 387, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001.
  6. Umiastowska D., Rutkowska E., Żywe lekcje w nauczaniu zintegrowanym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.

Autorka hasła:

prof dr hab. Danuta Umiastowska, Uniwersytet Szczeciński