Wydawnictwa dziecięce

Wydawnictwa zajmujące się publikacjami dla dzieci, przeznaczonymi dla młodego odbiorcy: beletrystyką, malowankami, książkami edukacyjnymi, a w szerszym znaczeniu także podręcznikami, publikacjami multimedialnymi, grami itp. Oprócz tematyki zasadniczy podział literatury dla dzieci i młodzieży oraz rynek książki tego typu wydawnictw opiera się na wieku odbiorców. Generalnie dzieli się owe książki na 4 grupy: 1) książki dla najmłodszych (do 6 lat), 2) dla dzieci starszych; tu też lit edukacyjna (6-12), 3) książka dla młodzieży (powyżej 12 lat), 4) lektury szkolne (podział M. Zająca, Rynek książki..., s. 16).

Historia i tendencje: Przy wielowiekowej historii druku zjawisko wydawnictw dziecięcych jest zjawiskiem stosunkowo młodym. Ich powstawanie związane jest z wieloma czynnikami, z których najważniejsze to: postrzeganie dziecka i jego potrzeb, historia kształtowania się literatury dla dzieci i młodzieży, kształtowanie się rynku wydawniczego i księgarskiego i jego przemiany oraz specyfikacja potrzeb czytelniczych. Wraz z kształtowaniem się odrębnej literatury dla dzieci i młodzieży, publikacji tego typu było coraz więcej. Początkowo ukazywały się w wydawnictwach publikujących książki dla dorosłego czytelnika i stanowiły niewielką część oferty tych oficyn. Wiek XIX był czasem tworzenia się zapotrzebowania na coraz bogatszą i większą ofertę książek dla dzieci. Pierwsze wydawnictwa, które zdecydowały się skupić jedynie na publikacjach dla młodego odbiorcy, zajmowały się głównie książkami edukacyjnymi, np. włoskie wydawnictwo Giunti (1841) czy książkami, których główną część stanowiły ilustracje, np. niemiecki Schreiber-Verlag (1831, założone w Esslinger am Neckar, stąd późniejsza nazwa wydawnictwa: Esslinger). Prawdziwa eksplozja powstawania w wydawnictwach specjalnych działów literatury dla dzieci i młodzieży czy też osobnych oficyn dziecięcych nastąpiła jednak na początku XX w. i w okresie międzywojennym. Powstały wtedy m.in. włoskie wydawnictwo „Montesori” (1907), austriackie „Jungbrunnen” (1923), rosyjski „Detizdat” (1933) itd. Kolejna eksplozja wydawnictw dziecięcych nastąpiła tuż po II wojnie światowej, wtedy wszystkie kraje w Europie posiadały już wydawnictwa dziecięce (np. powst. w 1949 r. niemiecka „Arena” czy czeski „Albatros”); na innych kontynentach nieco później np. chiński Juvenile & Children Publishing House (powst. 1952), a pierwsze wydawnictwo dziecięce w Rwandzie powstało dopiero w 1995 r.

W Polsce wielkie zasługi dla upowszechnienia książki dziecięcej i kształtowaniu się rynku położyli na przestrzeni XIX i początkach XX w. W.B. Korn, F. Hoesick, J. Mortkowicz, Gebethner i Wolff, M. Arct, A. Gałęzowski, N. Glückberg. Wg badań St. Arcta i E. Pawłowskiej na początku XX w. na terenach polskich książek dla dzieci nie miał w ofercie tylko jeden wydawca (J. Konieczna, Rynek wydawniczy...).

Najstarszym polskim wydawnictwem dziecięcym jest powstała w 1921 r. „Nasza Księgarnia”, założona przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Przesądziło to o jej początkowej ofercie, w dużej mierze podręcznikach i książkach edukacyjnych. Do wojny ukazały się tu zaledwie 454 tytuły. Po wojnie zaś oficyna stała się spółdzielnią i zmieniła nazwę na Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”. Wydawano ogromną liczbę książek: w latach 1945-1967 ukazały się 5200 tytuły w nakładzie 220 milionów egz. Po wojnie wznowiły działalność zasłużone dla literatury dziecięcej wydawnictwa, m.in. Gebethner i Wolff (powst. 1857; zakończyło działalność w 1960), firma Jakuba Mortkowicza (działała w latach 1946-49), oficyna Michała Arcta (działała w latach 1945-1950), które jak widać nie miały szans w nowej rzeczywistości politycznej i społecznej na utrzymanie się na rynku. W związku z podstawowym zadaniem nowych władz, jakim była powszechna edukacja w 1945 r. powołano do życia Wydawnictwa Szkolne PWN, których zadaniem było zaopatrzenie dzieci w podręczniki. Spowodowało to zmianę profilu Naszej Księgarni, która przekazała podręczniki WS PWN, a przejęła od Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” i SW „Książka i Wiedza” ich działy literatury dla młodzieży. Odtąd wydawała tylko książki dla dzieci i młodzieży oraz lektury szkolne, dominując przez długie lata w tym sektorze na polskim rynku. Jej najważniejsze serie dla małych dzieci z lat 50. i 60. to: . „Poczytaj mi mamo” (dla dzieci 4-8 lat; ukazujące się od 1951), „Cykl Książeczek dla Najmłodszych” (od 1957; na dużym formacie, lakierowany karton), „Książeczki z Misiowej Półeczki” (od 1960; dla dzieci 4-6 lat; zawierały elementy do klejenia i rysowania). Dla odbiorców w wieku szkolnym, starszych dzieci i dla młodzieży ukazywały się serie: „Moje Książeczki” (dla 7-8-latków; proste utwory beletrystyczne, o wymowie edukacyjnej czy przygodowej), „Klub Siedmiu Przygód” (od 1960; m.in. powieści A. Bahdaja, E. Niziurskiego, Z. Nienackiego), „Biblioteka Młodego Kosmonauty” (technika, odkrycia itd.), „Poczty” (monografie wybitnych naukowców), „Seria z Zebrą” (cienkie książeczki, polskie i zagraniczne opowiadania o tematyce przygodowej, fantastycznej, historycznej itp.), seria „Złotego Liścia” (klasyka polskiej prozy młodzieżowej). W 1955 powstało Biuro Wydawnicze „Ruch” wypuszczające masowe nakłady książeczek dla dzieci, kolorowanki; m.in. serie „Mały Malarz”, „Przeczytaj i namaluj”, „Bawimy się”, cienkie książeczki, w których było niewiele tekstu i kolorowe ilustracje. Także duże znaczące wydawnictwa miały w ofercie ciekawe pozycje i serie dla młodego czytelnika, a nawet tworzyły działy literatury dla dzieci i młodzieży, np. powstałe w 1953 krakowskie Wydawnictwo Literackie, PIW w 1957 zaczął wydawać serię „Biblioteki Szkolnej”, a Państwowe Wydawnictwo Iskry wydawało dla młodzieży serie „Naokoło Świata”(od 1956), „Fantastyka-Przygoda” (od 1968) czy „Seria z Kogutem” (powieści przygodowe, podróżnicze, historyczne itd.). Prócz literatury znaczącą role odgrywały serie edukacyjne, np. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych w 1959 stworzyły serie „Biblioteka Historyczna” oraz „Szkice z Dziejów Polski”, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna serie do nauki języków np. „Podręczniki dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym” i „Podręczniki dla Dzieci w Wieku Szkolnym”.

Książka dziecięca przeżywała okres prosperity w latach 60. XX w., zarówno jeśli chodzi o bogactwo oferty, zawartość merytoryczną, jak i ilustracje. Nawet przeznaczony dla masowego odbiorcy „Ruch” publikował w latach 60 i 70. bardziej ambitne i literackie książki niż dotąd, wydając poczytnych autorów dziecięcych i młodzieżowych, np. E. Niziurskiego, M. Orłonia czy S. Fleszarową-Muskat. W 1970 powstał Naczelny Zarząd Wydawnictw, kontrolujący bezpośrednio i pośrednio istniejące wydawnictwa, pod jego wpływy dostawały się także nowo powstające, np. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza czy SW Prasa-Książka-Ruch (1973). Wkrótce, w 1974 powstała Krajowa Agencja Wydawnicza, która wchłonęła Biuro Wydawnicze Ruch i Wydawnictwo Arystyczno-Graficzne, przejmując też dział książek dla dzieci. Znaczącym wydawcą książek dla młodego odbiorcy było Wydawnictwo Śląsk, oferujące powieści przygodowe (np. K. i A. Szklarskich) i obyczajowe, a także literaturę dla dzieci, głównie baśnie. W 1974 Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych połączyły się z Państwowymi Wydawnictwami Szkolnictwa Zawodowego, tworząc WSiP, odtąd najsilniejszego gracza na rynku podręczników. W tym samym roku z okazji 30-lecia PRL dokonano podsumowań rynku wydawniczego, najczęściej wydawanymi autorami literatury dziecięcej okazali się Maria Konopnicka, Jan Brzechwa i Czesław Janczarski. Oprócz rodzimych autorów widoczny był w l. 70. zalew rynku książką rosyjskojęzyczną dla dzieci sprzedawaną w kioskach. W epoce Gierka nastąpiło otwarcie na Zachód, którego jednym z przejawów w dziedzinie rynku wydawniczego było utworzenie w 1974 r. polskiej sekcji IBBY. Światowy komitet „International Board on Books for Young People” powstał w 1951 r., w Szwajcarii, działając pod patronatem Unesco. Co 2 lata IBBY przyznawało Międzynarodową Nagrodę im. H.Ch. Andersena, ponadto wpisywała wyjątkowo wartościowe książki na Honorową Listę im. Andersena. Odtąd polscy wydawcy literatury dla dzieci zaczęli coraz wyraźniej zaznaczać swoją obecność na rynku międzynarodowym. W 2. poł. lat 80. ustanowiono nagrodę IBBY, przez jakiś czas nazywaną „Książką Roku”.

Kryzys lat 80. odbił się znacząco na liczbie nowych tytułów oraz na jakości publikacji (drukowano książki na papierze gazetowym), a także na cenach książek. Powstał czarny rynek książki dziecięcej, na którym atrakcyjniejsze pozycje uzyskiwały kilkakrotnie wyższe ceny. Nawet największe wydawnictwo, jak np. „Nasza Księgarnia” przeżywało kryzys. W 1987 wydało tylko 300 tytułów w łącznym nakładzie ok. 12 mil. egz. W wyniku zapotrzebowania rynku utwory beletrystyczne dla dzieci i młodzieży wydawały też wydawnictwa na co dzień specjalizujące się w innej tematyce, np. Wydawnictwo Morskie, Wydawnictwa Radia i Telewizji czy wydawnictwa religijne, np. Pallootinum, Księgarnia św. Wojciecha, W Drodze. Sporo książek dla dzieci wydawały wydawnictwa lokalne, których zadaniem było m.in. krzewienie wiedzy o regionie, np. Wydawnictwo Pojezierze, Wydawnictwo Poznańskie, które wydawały m.in. baśnie z danego obszaru.

Po 1989, uwolnieniu rynku księgarskiego od cenzury i ograniczeń instytucjonalnych, pojawiło się wiele firm produkujących książki dziecięce i konkurujących na rynku o czytelnika, m.in. Wydawnictwo Literatura (powst. 1990), Podsiedlik-Raniowski i S-ka (powst. 1990), Wydawnictwo Elżbieta Jarmołkiewicz (powst. 1991), Wydawnictwo Akapit Press (powst. 1992), Wydawnictwo Wilga (powst. 1992), Media Rodzina (powst. 1992), Wydawnictwo Greg (powst. 1993), Wydawnictwo Skrzat (powst. 1994), Wydawnictwo Zielona Sowa (powst. 1995), a także pojawiły się oddziały międzynarodowych koncernów, np. Egmont Polska (powst. 1990). Nastąpiła prywatyzacja istniejących oficyn, IW „Nasza Księgarnia” od 1992 kontynuowała działalność jako spółka. Wiele wydawnictwo się podzieliło, wiele upadło lub okroiło działalność. Lata 90. XX w., choć w powszechnym przekonaniu były czasem upadku polskiego rynku edytorskiego, stały się czasem wielkiej koniunktury na rynku książki dziecięcej, a jednocześnie czasem, który badacze nazywają „okresem potopu”. Okres ten to w dużej mierze wolnoamerykanka, książki wydawały firmy-krzaki, które publikowały i znikały. Pojawiło się wiele małych oficyn wydawniczych, a także wydawnictwa własnym nakładem. Otwarcie granic na Zachód spowodowało też zdominowanie rynku przez książkę przekładową, głównie klasyczne baśnie, ilustrowane książki dla najmłodszych, popularne pozycje Disneya. Nastąpił zalew baśni i książek dla dzieci niskich lotów, pstrokatych, kiczowatych i źle przygotowanych, ale powszechnie dostępnych i tanich. Pod wpływem euforii z uwolnienia rynku oraz massmediów dominowała książka disneyopodobna, zniknęli rodzimi ilustratorzy. Z powodów politycznych rozwiązywano umowy z wieloma sprawdzonymi autorami czasu PRL-u. Publikowano książki wyeliminowane z obiegu przez cenzurę, książki lżejszego kalibru, dla dziewcząt, przygodowe, a także (co ciekawe) czytane przez starsze pokolenie dziadków i pradziadków. Wiele decyzji o publikacji owych przestarzałych książek związanych było z tym, że na wiele z nich nie było już praw autorskich, a więc można je było przygotować taniej. Powszechne były złe praktyki wydawnicze, kierowanie się głównie ceną, oszczędzanie na honorariach, naruszanie prawa autorskiego, a także wydawanie książek przez osoby bez przygotowania, które po prostu zwietrzyły dobry interes w sprzedaży towaru, na który panowała koniunktura. Z drugiej strony po 1989 powstało jednak wiele nowoczesnych książek edukacyjnych, a także wartościowych pozycji encyklopedycznych; ten typ książki miał wówczas swoje najlepsze lata. Od 1992 r. rozpoczął się jednak drugi nurt: wydawania książki dziecięcej polskiej. Prekursorem było tu wydawnictwo Siedmioróg (powst. 1990), zakładające plan wydawania 80 tytułów rocznie. Za jego przykładem poszły inne wydawnictwa i czas ten okazał się wielkim powrotem polskiej literatury dla dzieci wydawanej w PRL-u; kwestie polityczne okazały się mniej ważne od wartości publikacji dla młodego czytelnika. W l. 90. dokonała się również przemiana w nagrodach za książki dla dzieci, przestano przyznawać nagrodę literacką Prezesa Rady Ministrów oraz Nagrodę Miasta Warszawy, a także „Koziołki Poznańskie” wręczane na Biennale Sztuki Dziecięcej w Poznaniu. W 1990 r. powstała fundacja „Książka dla Dziecka”, która wraz z czasopismem „Guliwer” ustanowiła własną Nagrodę Literacką im. Kornela Makuszyńskiego. W l. 90. powstała też nagroda „Bestseller Roku” za działalność edytorską w zakresie książki dziecięcej przyznawana przez fundację „Świat Dziecka”, a dla twórców zagranicznych Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Janusza Korczaka w 2 kategoriach: za książkę dla dzieci i za książkę o dzieciach.

W 2001 r. działało na polskim rynku książki dziecięcej 165 oficyn. Niektóre specjalizowały się z określonych sektorach, np. Greg w lekturach, Wilga w książkach dla małych dzieci. W roku 2002 najbardziej liczącymi się wydawnictwami na rynku książki dziecięcej były Podsiedlik-Raniowski i S-ka, Egmont, Wilga, Zielona Sowa i Media Rodzina. Coraz większe znaczenie zdobywało także wydawnictwo Ezop (powst. w 1991), które pierwsze książki dla dzieci zaczęło wydawać w 2000 r. Największe przychody na pierwszych latach XXI w. dały książki dla dzieci najmłodszych (często z dodatkami, zabawkami, na kartonie, z użyciem tkanin itp.). Największą popularnością cieszyli się klasycy (Brzechwa, Tuwim, Konopnicka), ponadto książki związane z programami telewizyjnymi i filmami, klasyka dziecięca i lektury. W czerwcu 2001 Fundacja „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom” rozpoczęła kampanię społeczną pt. Cała Polska czyta dzieciom, która zwiększyła zainteresowanie książką, a co za tym idzie spowodowała wzrost czytelnictwa oraz liczby tytułów i sprzedaży. Na rynku książki dziecięcej od 2002 r. widoczna jest też znacząca zmiana gustów: przesyt krzykliwie kolorową książką dziecięcą, ilustracjami w stylu Disneya, pozycjami z gatunku „produktu totalnego”, tj. książek funkcjonujących w ramach znaku towarowego wraz z filmami, gadżetami itp. Spowodowało to spadek przychodów Egmonta i budowanie polskiego rynku książki. Potrzebę literatury ambitniejszej podsyciło honorowe uczestnictwo Polski na targach książki w Bolonii (2003). Zaczęły się pojawiać małe wydawnictwa dziecięce, ukierunkowane na określony typ książek i wyróżniające się na rynku. Za Ezopem powstały Muchomor (2002; oryginalne ilustracje), Kowalska/Stiasny (2002), Hokus Pokus (2003, ambitne książki licencyjne), Fro9 (2004, nowatorski layout i oprawa graficzna), Wytwórnia (2005, odświeżyła książki z l. 60. z ilustracjami J. Stannego), Dwie Siostry (2005, seria „Mistrzowie ilustracji” z książkami wydawanymi w l. 60. i 70.). Te małe wydawnictwa zatrudniają zaledwie kilka osób, wydają rocznie zaledwie parę książek, są niszowe, oferują książki awangardowe dla wybrednego czytelnika. Powstawały też – tworzące drugą grupę – wydawnictwa małe, ale ukierunkowane na masowego odbiorcę, np. Adamus czy Jaguar. Na fali zainteresowania książką dziecięcą pozycje tego typu zaczęły wydawać także duże wydawnictwa, działające na innym polu, beletrystyczne, np. Znak (który w 2010 r. stworzył w obrębie grupy wydawniczej nowa markę Znak Emotikon), Bellona, Arkady, WAB, podróżnicze, np. Pascal, a nawet podręcznikowe jak WSiP czy „Nowa Era”. Oprócz tego wydawnictwa od dawna działające na rynku książki dziecięcej, jak Nasza Księgarnia, Literatura czy Akapitt Press wzbogaciły swoją ofertę i postawiły na pozycje ambitniejsze. Warto wspomnieć tu też o nowym zjawisku tj. o powstawaniu wydawnictw przy dotychczas działających hurtowniach czy księgarniach, które zapewniają swojej ofercie natychmiastowy zbyt; tu zarówno wydawnictwa skierowane do masowego odbiorcy, np. Firma Księgarska J. i K.Olesiejuk, jak i do czytelników o bardziej wyrafinowanych gustach, np. Bona.

W 2008 zanotowano znaczący wzrost sprzedaży książek dla dzieci i młodzieży (o 15%), do czego z pewnością przyczyniła się popularność serii o przygodach Harry’ego Pottera. W tym samym roku w obliczu trudności w sprzedaży książek na zmonopolizowanym przez wielkie wydawnictwa i księgarnie rynku, 6 małych wydawnictw Dwie Siostry, Ezop, Hokus-Pokus (po roku zastąpił go Format), Manika, Muchomor i Wytwórnia stworzyły wspólną platformę sprzedaży Niezalezne-wydawnictwa.pl. Był to ostatni tak dobry rok dla wydawnictw dziecięcych. Kolejny rok przyniósł spadek sprzedaży o 7% (szczególnie książek dla małych dzieci oraz edukacyjnych), który odczuły zarówno wydawnictwa niezależne, jak i duże wydawnictwa jak Egmont czy Nasza Księgarnia. W roku tym książka dla dzieci i młodzieży stanowiła zaledwie 6% rynku wydawniczego. Kolejne lata to dalszy spadek zysków i liczby wydawanych tytułów (w 2009 było ich 3270, a 2 lata później tylko 1890). W 2012 z jednej strony wartość segmentu literatury dziecięcej spadła aż o 27%, ale prawie podwoiła się liczba wydawanych tytułów. Rok 2013 to powolna stabilizacja na rynku książki dziecięcej: utrzymuje się Nasza Księgarnia i Olesiejuk, wzrost notują wydawnictwa, które dotychczas traciły, jak Wilga czy Media Rodzina. Sytuacja na rynku książki, w tym także dziecięcej, wciąż nie jest jednak dobra, głównie ze względu na odczuwalny ogólny kryzys finansowy, a także na politykę księgarzy wymuszających na wydawcach znaczące obniżki nawet na nowościach, co powoduje ich niską opłacalność. Na rynku od pewnego czasu pojawiają się także książki wydawane własnym nakładem (wydawnictwa typu self-publishing), wydające w kilku egzemplarzach, albo w niewielkich nakładach książki napisane np. przez rodziców czy dziadków dla własnych dzieci czy wnuków. Należy również wspomnieć o książkach dla dzieci wydawanych przez wydawnictwa religijne, muzyczne czy tematyczne, a także o pozycjach wydawanych przez oficyny nieaktywne publikujących okazjonalnie.

W XXI w. najbardziej wpływowym wydawnictwem dziecięcym na świecie jest bez wątpienia „Disney Publishing Worldwide”. W ostatnich latach na światowym rynku wydawniczym widać tendencję do wchłaniania średnich i małych wydawnictw, także dziecięcych, przez duże koncerny czy grupy kapitałowe, albo też łączenie się kilku wydawnictw w grupy. Tak samo jest też w Polsce, np. Wydawnictwo Zielona Sowa w 2012 przyłączyło się do Wydawnictwa Book House, w tym samym roku Wilga weszła do Grupy Wydawniczej Foksal.

Nagrody i targi: Z książką dziecięcą związane jest wiele nagród dla autorów oraz wydawców. Najważniejsze zagraniczne to: przyznawane przez IBBY Lista Honorowa IBBY oraz nagroda im. H.Ch. Andersena, Bologna Ragazzi Award, Astrid Lindgren Memorial Award oraz niemiecka Białe Kruki. W Polsce oprócz istniejących już od dłuższego czasu 2 nagród przyznawanych przez Polską Sekcję IBBY jak Duży i Mały Dong (IBBY przejęła w 2007 organizację od Fundacji „Świat Dziecka”) oraz Książka Roku, a także nagroda Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek – Najpiękniejsza Książka Roku (od 1959). W ostatnich latach powstały nowe nagrody m.in. „Edycja” na Książkę Edytorsko Doskonałą przyznawana przez magazyn „Wydawca” (od 2004), Nagroda Literacka im. Astrid Lingren przyznawana przez Fundację „ABCXXI” Cała Polska Czyta Dzieciom (od 2007), nagroda Empiku Najlepsza Książka Dziecięca „Przecinek i Kropka” (od 2010), przyznawana przez Fundację Zielona Gęś im. K. I. Gałczyńskiego Zielona Gąska (od 2010). Ponadto od 2009 r. Muzeum Książki Dziecięcej organizuje Konkurs Literatury Dziecięcej im. Haliny Skrobiszewskiej, a książki w nim nagrodzone i wyróżnione zostają wpisane na Listę Skarbów Muzeum Książki Dziecięcej.

Kieszonka:

Z rynkiem książki dziecięcej związane jest też wiele inicjatyw, np. w 2013 ruszyła kampania „Pierwsza książka mojego dziecka”. Wzorem najważniejszych w tej branży Targów Książki Dziecięcej w Bolonii odbywających się od 1963 r. zaczęto organizować także w Polsce podobne imprezy, np. od 2011 co roku w czerwcu odbywają się w krakowskie Targi Książki Dziecięcej, a podobne imprezy mają miejsce także w Warszawie, Poznaniu czy Wrocławiu. Targom towarzyszą liczne wystawy, spotkania, prelekcje oraz wręczanie nagród.

Literatura:

1. Biliński L., Książka w PRL. Wydawnictwa i księgarstwo, Warszawa 1981.
2. Biliński L., Zarys ruchu wydawniczego w Polsce Ludowej, Warszawa 1977.
3. Goldbergowa K., Wydawnictwa polskie, Warszawa 1972.
4. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2008, Warszawa 2008.
5. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2009, Warszawa 2009.
6. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2010, Warszawa 2010.
7. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2011, Warszawa 2011.
8. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2012, Warszawa 2012.
9. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2013, Warszawa 2013.
10. Gołębiewski Ł. i in., Rynek książki w Polsce 2014, Warszawa 2014.
11. Konieczna J., Rynek wydawniczy książki dziecięcej w zaborze rosyjskim w XIX w. i na początku XX w., „Sztuka Edycji” 2013/1.
12. Książka dziecięca 1990-2005, red. G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając, Warszawa 2006
13. Leszczyński G., Zając M., Książka i młody czytelnik, Warszawa 2013.
14. Morawska A., Serie wydawnicze w Polsce Ludowej, Warszawa 1971.
15. Papuzińska J., Polska literatura dziecięca w latach dziewięćdziesiątych, w: Almanach polskiej kultury dziecięcej, Hamburg 1996.
16. Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku: diagnozy i postulaty, red. D. Świerczyńska-Jelonek, G. Leszczyński, M. Zając, Warszawa 2008
17. Reynolds K., Radical Children’s Literature. Future Visions and Aestetic Transformation in Juvenile Fiction, Houndmills 2007.
18. Zając M., Książka dla dzieci – jest lepiej!, w: G. Leszczyński, M. Zając, Książka i młody czytelnik, Warszawa 2013.
19. Zając M., Raport o książce dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2002.
20. Zając M., Rynek książki dla dzieci i młodzieży, w: Dziecko i książka, Warszawa 2004.

Autor hasła: dr Elżbieta Zarych, Uniwersytet Jagieloński