Akceleracja rozwoju: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
(Nie pokazano 3 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | |||
(łac. acceleratio – przyspieszenie) | (łac. acceleratio – przyspieszenie) | ||
− | |||
Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju biologicznego (morfologicznego, fizjologicznego, motorycznego) dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach. Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów wskazujących na wyższy etap zaawansowania w rozwoju. Akceleracja jest jednym z procesów składających się na międzypokoleniową tendencję przemian w rozwoju ontogenetycznym człowieka – tzw. trendów sekularnych. | Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju biologicznego (morfologicznego, fizjologicznego, motorycznego) dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach. Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów wskazujących na wyższy etap zaawansowania w rozwoju. Akceleracja jest jednym z procesów składających się na międzypokoleniową tendencję przemian w rozwoju ontogenetycznym człowieka – tzw. trendów sekularnych. | ||
− | Wyrazem akceleracji jest np. wcześniejsze wyrzynanie się zębów, pojawianie się punktów kostnienia a szczególnie wcześniejsze dojrzewanie płciowe. Wielkość międzypokoleniowej akceleracji np. dojrzewania płciowego oceniać można na podstawie danych antropologicznych dotyczących wieku występowania wtórnych cech płciowych np. stopni rozwoju owłosienia łonowego, rozwoju piersi u dziewcząt i wystąpienia menarchy. Dane statystyczne powinny pochodzić z prób reprezentatywnych dla populacji (serii badawczych na określonym terenie) z kilku kolejnych okresów np. w odstępach ok. 10-letnich. | + | Wyrazem akceleracji jest np. wcześniejsze wyrzynanie się zębów, pojawianie się punktów kostnienia a szczególnie wcześniejsze dojrzewanie płciowe. Wielkość międzypokoleniowej akceleracji np. dojrzewania płciowego oceniać można na podstawie danych antropologicznych dotyczących wieku występowania wtórnych cech płciowych np. stopni rozwoju owłosienia łonowego, rozwoju piersi u dziewcząt i wystąpienia menarchy. Dane statystyczne powinny pochodzić z prób reprezentatywnych dla populacji (serii badawczych na określonym terenie) z kilku kolejnych okresów np. w odstępach ok. 10-letnich. |
− | + | ||
O wielkości zachodzących zmian międzypokoleniowych w wieku uzyskiwania dojrzałości płciowej można też sądzić na podstawie informacji o wieku menarchy np. u przedstawicielek trzech pokoleń (babki, matki, córki). Dane tego typu – dotyczące babek i matek są uzyskiwane zazwyczaj drogą retrospektywną i mogą być obarczone znacznym błędem. Rzetelniejsze analizy procesu akceleracji pochodzą z danych uzyskanych metodą status quo a następnie opracowanych statystyczną metodą profitów. | O wielkości zachodzących zmian międzypokoleniowych w wieku uzyskiwania dojrzałości płciowej można też sądzić na podstawie informacji o wieku menarchy np. u przedstawicielek trzech pokoleń (babki, matki, córki). Dane tego typu – dotyczące babek i matek są uzyskiwane zazwyczaj drogą retrospektywną i mogą być obarczone znacznym błędem. Rzetelniejsze analizy procesu akceleracji pochodzą z danych uzyskanych metodą status quo a następnie opracowanych statystyczną metodą profitów. | ||
Linia 13: | Linia 11: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! Rok badań | ! Rok badań | ||
− | ! x ± Sx | + | ! x ± Sx |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 1971 | | style="text-align:center;"| 1971 | ||
− | | 13,14 0,04 | + | | 13,14 0,04 |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 1983 | | style="text-align:center;"| 1983 | ||
− | | 13,15 0,04 | + | | 13,15 0,04 |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 2000 | | style="text-align:center;"| 2000 | ||
Linia 25: | Linia 23: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 2010 | | style="text-align:center;"| 2010 | ||
− | | 12,68 | + | | 12,68 0,07 |
|} | |} | ||
Linia 45: | Linia 43: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 1971 | | style="text-align:center;"| 1971 | ||
− | | 12,99 | + | | 12,99 0,04 |
− | | 16,08 | + | | 16,08 0,05 |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 1983 | | style="text-align:center;"| 1983 | ||
− | | 12,83 | + | | 12,83 0,04 |
− | | 15,36 | + | | 15,36 0,03 |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 2000 | | style="text-align:center;"| 2000 | ||
− | | 12,10 | + | | 12,10 0,04 |
− | | 16,09 | + | | 16,09 0,05 |
|- | |- | ||
| style="text-align:center;"| 2010 | | style="text-align:center;"| 2010 | ||
− | | 11,80 | + | | 11,80 0,04 |
| brak danych | | brak danych | ||
|} | |} | ||
Linia 63: | Linia 61: | ||
W powyższym przykładzie akceleracja zaznacza się wyraźnie tylko w wieku występowania II° owłosienia – tj. początków fazy dojrzewania. | W powyższym przykładzie akceleracja zaznacza się wyraźnie tylko w wieku występowania II° owłosienia – tj. początków fazy dojrzewania. | ||
Nasilenie zjawiska akceleracji w zakresie cech jakościowych przedstawiane jest ostatecznie wielkością zmian średniej wieku występowania analizowanej zmiennej na 10-lecie (wielkości szacowane). | Nasilenie zjawiska akceleracji w zakresie cech jakościowych przedstawiane jest ostatecznie wielkością zmian średniej wieku występowania analizowanej zmiennej na 10-lecie (wielkości szacowane). | ||
− | {| class="wikitable" width= | + | |
− | |+ style="text-align:left"|Kieszonka: | + | {| class="wikitable" width=100% |
− | |style="background-color: # | + | |+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: |
+ | |style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|Głównymi przyczynami zjawiska akceleracji są oddziaływania czynników środowiska ekonomiczno-społecznego, a w szczególności poprawa warunków bytowych: opieki zdrowotnej, żywienia, higieny, aktywności fizycznej oraz oddziaływań psychicznych. W sytuacji natomiast wyraźnego pogorszenia się poziomu powyższych czynników akceleracja w rozwoju fizycznym zanika, a nawet pojawia się proces przeciwny – deceleracja rozwoju. | ||
|} | |} | ||
− | Literatura: | + | '''Literatura:''' |
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | + | ||
− | Autor hasła: Stanisław Gołąb, | + | # Chrzanowska M., Gołąb S., Brudecki J. – Wzrastanie i dojrzewanie dzieci i młodzieży Krakowa na przełomie XX i XXI wieku. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 25, Kraków 2013. |
+ | # Gołąb S., Chrzanowska M., Żarów R., Brudecki J. – Zmiany sekularne w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży krakowskiej w ostatnim 30-leciu XX wieku. Wychowanie Fizyczne i Sport, 2002, T. 46, s. 301 – 314. | ||
+ | # Kowal M., Cichocka B. A., Woronkowicz A., Pilecki M. W., Sobiecki J., Kryst Ł. – Międzypokoleniowe zmiany w budowie ciała i akceleracja pokwitania u dzieci i młodzieży w wieku 7- 15 lat z populacji wielkomiejskiej w świetle uwarunkowań psychosocjalnych. Pod red. M. Kowal i B. A. Cichockiej. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 5, Kraków 2011. | ||
+ | # Wolański N. – Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksologii gerontologii i promocji zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005. | ||
+ | |||
+ | '''Autor hasła:''' | ||
+ | |||
+ | prof. dr hab. Stanisław Gołąb, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie | ||
[[kategoria:Biologiczny konstrukt dzieciństwa]] | [[kategoria:Biologiczny konstrukt dzieciństwa]] |
Aktualna wersja na dzień 19:26, 4 sty 2016
(łac. acceleratio – przyspieszenie)
Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju biologicznego (morfologicznego, fizjologicznego, motorycznego) dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach. Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów wskazujących na wyższy etap zaawansowania w rozwoju. Akceleracja jest jednym z procesów składających się na międzypokoleniową tendencję przemian w rozwoju ontogenetycznym człowieka – tzw. trendów sekularnych.
Wyrazem akceleracji jest np. wcześniejsze wyrzynanie się zębów, pojawianie się punktów kostnienia a szczególnie wcześniejsze dojrzewanie płciowe. Wielkość międzypokoleniowej akceleracji np. dojrzewania płciowego oceniać można na podstawie danych antropologicznych dotyczących wieku występowania wtórnych cech płciowych np. stopni rozwoju owłosienia łonowego, rozwoju piersi u dziewcząt i wystąpienia menarchy. Dane statystyczne powinny pochodzić z prób reprezentatywnych dla populacji (serii badawczych na określonym terenie) z kilku kolejnych okresów np. w odstępach ok. 10-letnich.
O wielkości zachodzących zmian międzypokoleniowych w wieku uzyskiwania dojrzałości płciowej można też sądzić na podstawie informacji o wieku menarchy np. u przedstawicielek trzech pokoleń (babki, matki, córki). Dane tego typu – dotyczące babek i matek są uzyskiwane zazwyczaj drogą retrospektywną i mogą być obarczone znacznym błędem. Rzetelniejsze analizy procesu akceleracji pochodzą z danych uzyskanych metodą status quo a następnie opracowanych statystyczną metodą profitów.
Wiek menarchy dziewcząt krakowskich (wg Gołąb S., Chrzanowska M. i wsp. 2002 oraz Kowal M., Cichocka B. i wsp. 2011)
Rok badań | x ± Sx |
---|---|
1971 | 13,14 0,04 |
1983 | 13,15 0,04 |
2000 | 12,86 0,03 |
2010 | 12,68 0,07 |
Na podstawie powyższych danych – przyspieszenie w latach 1971 – 2010 wyniosło ogółem: 0,44 roku, a na dekadę 0,11 roku.
Podobne postępowanie metodologiczne stosować można również do charakterystyki wieku występowania określonych stopni np. owłosienia łonowego chłopców w kolejnych seriach badań.
Wiek występowania II i V stadium owłosienia łonowego u chłopców krakowskich (II – stadium początkowe, V – stadium końcowe) (wg Gołąb S., Chrzanowska M. i wsp. 2002 oraz Kowal M., Cichocka B. i wsp. 2011)
Rok badań | II° | V° |
---|---|---|
x ± Sx | x ± Sx | |
1971 | 12,99 0,04 | 16,08 0,05 |
1983 | 12,83 0,04 | 15,36 0,03 |
2000 | 12,10 0,04 | 16,09 0,05 |
2010 | 11,80 0,04 | brak danych |
W powyższym przykładzie akceleracja zaznacza się wyraźnie tylko w wieku występowania II° owłosienia – tj. początków fazy dojrzewania. Nasilenie zjawiska akceleracji w zakresie cech jakościowych przedstawiane jest ostatecznie wielkością zmian średniej wieku występowania analizowanej zmiennej na 10-lecie (wielkości szacowane).
Głównymi przyczynami zjawiska akceleracji są oddziaływania czynników środowiska ekonomiczno-społecznego, a w szczególności poprawa warunków bytowych: opieki zdrowotnej, żywienia, higieny, aktywności fizycznej oraz oddziaływań psychicznych. W sytuacji natomiast wyraźnego pogorszenia się poziomu powyższych czynników akceleracja w rozwoju fizycznym zanika, a nawet pojawia się proces przeciwny – deceleracja rozwoju. |
Literatura:
- Chrzanowska M., Gołąb S., Brudecki J. – Wzrastanie i dojrzewanie dzieci i młodzieży Krakowa na przełomie XX i XXI wieku. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 25, Kraków 2013.
- Gołąb S., Chrzanowska M., Żarów R., Brudecki J. – Zmiany sekularne w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży krakowskiej w ostatnim 30-leciu XX wieku. Wychowanie Fizyczne i Sport, 2002, T. 46, s. 301 – 314.
- Kowal M., Cichocka B. A., Woronkowicz A., Pilecki M. W., Sobiecki J., Kryst Ł. – Międzypokoleniowe zmiany w budowie ciała i akceleracja pokwitania u dzieci i młodzieży w wieku 7- 15 lat z populacji wielkomiejskiej w świetle uwarunkowań psychosocjalnych. Pod red. M. Kowal i B. A. Cichockiej. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 5, Kraków 2011.
- Wolański N. – Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksologii gerontologii i promocji zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005.
Autor hasła:
prof. dr hab. Stanisław Gołąb, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie