Dziecko adresatem działań administracji

Administracja publiczna realizuje na rzecz dziecka szereg zadań, podejmując działania sprecyzowane w ustawach zaliczanych do materialnego prawa administracyjnego, które określają jego sytuację administracyjnoprawną. Postanowienia ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego zobowiązują organy administracji do rejestracji urodzenia dziecka w urzędzie stanu cywilnego miejsca takiego zdarzenia, chyba że żadne z rodziców dziecka nie ma miejsca zamieszkania na obszarze właściwości tego urzędu stanu cywilnego, wówczas zgłoszenia urodzenia dziecka można dokonać w urzędzie stanu cywilnego miejsca zamieszkania rodziców lub jednego z nich. Obowiązek ten aktualizuje się w dacie zgłoszenia urodzenia dziecka. Urodzenie dziecka należy zgłosić w ciągu 14 dni od dnia urodzenia. Jeżeli jednak dziecko urodziło się martwe, wówczas zgłoszenie takiego zdarzenia powinno nastąpić w ciągu 3 dni. Zgłoszenie dokonywane jest ustnie lub pisemnie. Pisemna forma zgłoszenia powinna zostać zachowana przez: organy państwowe, zakłady opieki zdrowotnej i inne zakłady oraz lekarzy i położne. Do zgłoszenia urodzenia dziecka są obowiązani: ojciec dziecka, lekarz albo położna, inna osoba obecna przy porodzie, a także matka, jeżeli jej stan zdrowia na to pozwala. Jeżeli urodzenie dziecka nastąpiło w zakładzie opieki zdrowotnej, do zgłoszenia urodzenia jest obowiązany zakład opieki zdrowotnej. Kolejność osób zobowiązanych do zgłoszenia urodzenia dziecka ma istotne znaczenie prawne polegające na tym, że obowiązek ten spoczywa na osobie wymienionej w dalszej kolejności tylko wtedy, gdy osoby wymienione przed nią nie mogły tego obowiązku wykonać.

Na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka wystawionego przez lekarza, położną lub zakład opieki zdrowotnej sporządza się akt urodzenia. Do aktu urodzenia wpisuje się dane enumeratywnie wymienione w ustawie. Wśród nich są, między innymi, nazwisko oraz imię (imiona) dziecka. Zasady określające sposób ustalania nazwiska dziecka sformułowane zostały przede wszystkim w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z nimi, dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia otrzymuje nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach. Małżonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska dziecka albo oświadczenia, jeżeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane. Zasady te stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu się dziecka. Natomiast w przypadku ustalenia ojcostwa przez uznanie, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Jeżeli ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki. Dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy.

Do aktu urodzenia wpisuje się również imię (imiona) dziecka. Rejestracja imienia dziecka nie jest tożsama z nadaniem imienia dziecku. Prawo nadania (wyboru) imienia przysługuje zasadniczo rodzicom dziecka, jako atrybut władzy rodzicielskiej. Nie ma ono jednak charakteru nieograniczonego. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia bowiem przyjęcia oświadczenia o wyborze dla dziecka więcej niż dwóch imion, imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej oraz imienia niepozwalającego odróżnić płci dziecka. Jeżeli przy sporządzaniu aktu urodzenia rodzice nie dokonali wyboru imienia (imion) dziecka, kierownik urzędu stanu cywilnego wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju używanych, czyniąc o tym stosowną wzmiankę dodatkową.

Rodzice dziecka mogą w ciągu 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne oświadczenie o zmianie imienia (imion) dziecka wpisanego do aktu w chwili jego sporządzenia. Możliwość złożenia oświadczenia o zmianie imienia (imion) dotyczy zarówno sytuacji, gdy wybór dokonany został przez rodziców, jak również przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Po upływie 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia zmiana imienia dziecka możliwa jest z uwzględnieniem zasad ukształtowanych w ustawie o zmianie imienia lub nazwiska. Zmiany imienia można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany: imienia ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka; na imię używane; na imię, które zostało bezprawnie zmienione; na imię noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada. Po zmianie imienia można mieć najwyżej dwa imiona. Uregulowania ustawy pozwalają również na zmianę nazwiska. Zmiana ta jest dozwolona z powodów analogicznych do tych, które warunkują zmianę imienia. Przy czym niedopuszczalna jest zmiana nazwiska w przypadku ubiegania się o zmianę na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej, chyba że osoba ubiegająca się o zmianę nazwiska posiada członków rodziny o tym nazwisku. Nazwisko po zmianie nie może składać się z więcej niż dwóch członów. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy zmiana dotyczy nazwiska noszonego zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.

Zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci i na dzieci, które zrodzą się z tego małżeństwa. Natomiast zmiana nazwiska jednego z rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci pod warunkiem, że drugi z rodziców wyraził na to zgodę. Zgoda drugiego z rodziców nie jest wymagana, jeśli nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych, nie żyje lub nie jest znany albo jest pozbawiony władzy rodzicielskiej. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie zgody przez dziecko.

Zmiana imienia lub nazwiska małoletniego dziecka następuje na pisemny wniosek przedstawiciela ustawowego dziecka. Wniosek o zmianę imienia lub nazwiska składa się osobiście do kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce pobytu stałego wnioskodawcy, a w przypadku braku takiego miejsca do kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na ostatnie miejsce pobytu stałego wnioskodawcy. Wymogi formalne wniosku oraz jego załączników zostały ustawowo określone. Organ, do którego złożono wniosek wydaje decyzję o wyrażeniu zgody na zmianę imienia lub nazwiska bądź o odmowie wyrażenia zgody na zmianę imienia lub nazwiska. Następnie informuje o zmianie imienia lub nazwiska właściwe organy.

Dziecko może być adresatem działań administracji podejmowanych w celu realizacji zadań z zakresu wydawania, wymiany i unieważniania dowodów osobistych oraz dokumentów paszportowych.

Ustawa o dowodach osobistych określa, że dowód osobisty jest dokumentem stwierdzającym tożsamość i obywatelstwo polskie osoby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, których obywatele mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi oraz na podstawie jednostronnych decyzji innych państw, uznających ten dokument za wystarczający do przekraczania ich granic. Dziecku, będącemu obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej, wydaje się dowód osobisty. Jeżeli został wydany dziecku, które nie ukończyło 5 roku życia, to jest ważny przez okres 5 lat od daty wydania. Natomiast wydany osobie, która ukończyła 5 rok życia, zachowuje swoją przez okres 10 lat od daty wydania. Dowód osobisty wydaje się na wniosek składany w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego do organu dowolnej gminy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W imieniu dziecka ubiegającego się o wydanie dowodu osobistego wniosek składa przedstawiciel ustawowy lub kurator. Dowód osobisty odbiera się osobiście w siedzibie organu gminy, w którym został złożony wniosek. Odbiór dowodu osobistego wydanego dziecku wymaga jego obecności. Wymóg ten nie musi być zachowany, jeżeli dziecko to było obecne przy składaniu wniosku w siedzibie organu gminy albo nie ukończyło 5 roku życia.

Dziecko ma prawo do otrzymania dokumentu paszportowego, uprawniającego do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadczającego obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie ten dokument zawiera. Dokumentem paszportowym, zgodnie z postanowieniami ustawy o dokumentach paszportowych, jest paszport, paszport tymczasowy, paszport dyplomatyczny, paszport służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Dokument paszportowy wydaje się na wniosek. Wniosek o wydanie dokumentu paszportowego osobie małoletniej składają rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie albo jeden z rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów wraz z pisemną zgodą drugiego z rodziców lub ustanowionego przez sąd opiekuna, poświadczoną za zgodność podpisu przez organ paszportowy lub notariusza. Przy składaniu wniosku o wydanie dokumentu paszportowego jest wymagana obecność dziecka, które ukończyło 5 lat. Na wydanie dokumentu paszportowego dziecku jest wymagana pisemna zgoda obojga rodziców, których własnoręczność podpisów poświadcza organ paszportowy lub notariusz. Wymóg ten nie musi spełniony, jeżeli na podstawie orzeczenia sądu jeden z rodziców został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub władza ta została ograniczona. W przypadku braku zgodności stanowisk rodziców lub niemożności uzyskania zgody jednego z nich, zgodę na wydanie dokumentu paszportowego zastępuje orzeczenie sądu rodzinnego. Jeżeli uzyskanie zgody jednego z rodziców jest niemożliwe lub znacznie utrudnione, dokument paszportowy za granicą może być wydany za zgodą tylko jednego z rodziców, o ile przemawia za tym dobro dziecka. W przypadku gdy dziecko przebywa za granicą bez opieki rodziców, paszport tymczasowy może być wydany bez ich zgody. Odbiór dokumentu paszportowego następuje osobiście. Wymóg ten nie dotyczy dziecka, dla którego odbioru dokumentu paszportowego może dokonać jeden z rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów.

W dokumencie paszportowym zamieszcza się dane wyszczególnione przez ustawodawcę. Katalog tych danym uwarunkowany jest jednak wiekiem dziecka. W dokumentach paszportowych wydawanych osobom, które nie ukończyły 12 lat, nie zamieszcza się obrazu linii papilarnych. Z kolei w dokumentach paszportowych wydawanych osobom małoletnim, które nie ukończyły 13 lat, nie zamieszcza się podpisu posiadacza. Nie zamieszcza się go również w dokumentach paszportowych wydawanych osobom, które ukończyły 13 lat, jeżeli osoby te z powodu niepełnosprawności nie mogą złożyć podpisu samodzielnie.

Literatura podstawowa odnosi do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego a także ustaw dotyczących postępowania wobec dzieci wraz z komentarzem

Autorka hasła:

dr Ewa Koniuszewska, Uniwersytet Szczeciński

Przypisy:

---