Dziecko jako oskarżony w postępowaniu karnym: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "Oskarżony jest podmiotem biernym w postępowaniu karnym. Ogólna definicja oskarżonego zamieszczona została w kodeksie postępowania karnego<ref>Ustawa z dnia 6 czerw...")
 
m
 
Linia 8: Linia 8:
 
   
 
   
 
Najbardziej istotnym prawem przysługującym oskarżonemu jest prawo do obrony, które może występować jako obrona materialna, czyli możliwość podejmowania wszelkich działań, które będą miały na celu odparcie zarzutów i uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia dla oskarżonego, jak i obrony formalnej, polegającej na korzystaniu z pomocy fachowego podmiotu.
 
Najbardziej istotnym prawem przysługującym oskarżonemu jest prawo do obrony, które może występować jako obrona materialna, czyli możliwość podejmowania wszelkich działań, które będą miały na celu odparcie zarzutów i uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia dla oskarżonego, jak i obrony formalnej, polegającej na korzystaniu z pomocy fachowego podmiotu.
Oskarżony w procesie karnym korzysta z licznych praw, które gwarantowane są mu przez przepisy prawa. Prawami tymi są prawo do milczenia, brak obowiązku dowodzenia swojej niewinności, prawo do rzetelnego procesu, prawo do rozstrzygnięcia sprawy bez zbędnej zwłoki, prawo do informacji. Oskarżonemu należy niezwłocznie przestawić treść stawianego mu zarzutu, jak też należy umożliwić mu kontakt z adwokatem. Istotną rzeczą jest, że zgodnie z obowiązującymi przepisami nieletni (osoba do 17 roku życia) bezwzględnie musi korzystać z pomocy obrońcy, i każda czynności musi być przeprowadzona przy jego udziale, nieobecność jego skutkować będzie konsekwencjami procesowymi, w możliwością uchylenia wyroku już zapadłego. Tym samym osoba do 17 roku życia musi mieć obrońcę. Warto jednak wskazać, że zgodnie z nowelizacją z dnia 27 września 2013 r.<ref>Ustawa z dnia 27 września 2013r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013, poz. 1247., wchodzącą w życie 1 lipca 2015r. obrona obligatoryjna będzie konieczna dla oskarżonego do 18 roku życia, co wynika z przepisu art. 79 § 1 pkt 1 k.p.k. Zatem jeżeli obecnie nieletni nie korzysta z pomocy obrońcy z wyboru sąd obowiązany będzie wyznaczyć mu obrońcę z urzędu.
+
Oskarżony w procesie karnym korzysta z licznych praw, które gwarantowane są mu przez przepisy prawa. Prawami tymi są prawo do milczenia, brak obowiązku dowodzenia swojej niewinności, prawo do rzetelnego procesu, prawo do rozstrzygnięcia sprawy bez zbędnej zwłoki, prawo do informacji. Oskarżonemu należy niezwłocznie przestawić treść stawianego mu zarzutu, jak też należy umożliwić mu kontakt z adwokatem. Istotną rzeczą jest, że zgodnie z obowiązującymi przepisami nieletni (osoba do 17 roku życia) bezwzględnie musi korzystać z pomocy obrońcy, i każda czynności musi być przeprowadzona przy jego udziale, nieobecność jego skutkować będzie konsekwencjami procesowymi, w możliwością uchylenia wyroku już zapadłego. Tym samym osoba do 17 roku życia musi mieć obrońcę. Warto jednak wskazać, że zgodnie z nowelizacją z dnia 27 września 2013 r.<ref>Ustawa z dnia 27 września 2013r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013, poz. 1247.</ref>, wchodzącą w życie 1 lipca 2015r. obrona obligatoryjna będzie konieczna dla oskarżonego do 18 roku życia, co wynika z przepisu art. 79 § 1 pkt 1 k.p.k. Zatem jeżeli obecnie nieletni nie korzysta z pomocy obrońcy z wyboru sąd obowiązany będzie wyznaczyć mu obrońcę z urzędu.
  
 
Oskarżony jako podmiot bierny całego procesu nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Jego postawa może polegać na braku jakiegokolwiek działania, bądź też może współdziałać z organami prowadzącymi postępowanie, decyzja o tym jaką przyjmie pozycję zależy tylko i wyłącznie od niego, co nie może rodzić dla niego negatywnych konsekwencji, gdyż korzystanie z praw mu przysługujących nie może być poczytywane jako okoliczność go obciążająca.  
 
Oskarżony jako podmiot bierny całego procesu nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Jego postawa może polegać na braku jakiegokolwiek działania, bądź też może współdziałać z organami prowadzącymi postępowanie, decyzja o tym jaką przyjmie pozycję zależy tylko i wyłącznie od niego, co nie może rodzić dla niego negatywnych konsekwencji, gdyż korzystanie z praw mu przysługujących nie może być poczytywane jako okoliczność go obciążająca.  

Aktualna wersja na dzień 16:42, 4 gru 2016

Oskarżony jest podmiotem biernym w postępowaniu karnym. Ogólna definicja oskarżonego zamieszczona została w kodeksie postępowania karnego[1] w art. 71, który to zawiera zarówno definicję w sensie wąskim, jak i szerokim. Definicja wąska mówi stricte o oskarżonym, czyli podmiocie wobec którego zostało skierowane oskarżenie do sądu, definicja ta odnosi się do postępowania jurysdykcyjnego. Natomiast definicja w szerokim znaczeniu obejmuje zarówno oskarżonego, jak i podejrzanego, który to występuje w postępowaniu przygotowawczym. Zarówno podejrzany jak i oskarżony korzystają z tych samych praw i podlega tym samym obowiązkom, które są wysłowione w kodeksie, jednak w dalszej części używane będzie pojęcie oskarżonego. Zasadom odpowiedzialności karnej określonym w kodeksie karnym podlegają osoby, które w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyły 17 lat, a w wypadkach przestępstw o dużym ciężarze gatunkowym, taksatywnie wymienionych w art. 10 § 2 k.k.[2], osoby, które w czasie czynu ukończyły lat 15, wtedy gdy przemawiać za tym będą okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, a w szczególności, jeżeli wcześniej stosowane wobec niego środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Tym samym każdy nieletni, który dopuścił się czynu zabronionego po ukończeniu 13 roku życia, ale przed przekroczeniem 17 roku życia podlega odpowiedzialności karnej na postawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich[3], za wyjątkiem sytuacji określonych w art. 10 § 2 k.k, kiedy znajdą do niego zastosowanie przepisy kodeksu karnego. Jednakże kara w stosunku do nieletniego nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. W momencie, kiedy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia – wówczas co do zasady sąd stosuje przepisy kodeksu karnego; wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Każdy oskarżony, bez względu na wiek, korzysta z uprawnień przewidzianych przez zasadę domniemania niewinności, która to nakazuje traktować oskarżonego jako niewinnego dopóki jego wina niezostanie mu udowodniona w sposób wskazany przez prawo karne procesowe[4]. Zasada ta jest nie tylko zasadą kodeksową, ale również zasadą konstytucyjną, co świadczy o jej randze. Odnosi się ona nie tylko do organów postępowania i innych jego uczestników, ale również do wszystkich osób, które obowiązane są nie stygmatyzować oskarżonego i nie ferować wyroków przed prawomocnym zakończeniem postępowania.

Najbardziej istotnym prawem przysługującym oskarżonemu jest prawo do obrony, które może występować jako obrona materialna, czyli możliwość podejmowania wszelkich działań, które będą miały na celu odparcie zarzutów i uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia dla oskarżonego, jak i obrony formalnej, polegającej na korzystaniu z pomocy fachowego podmiotu. Oskarżony w procesie karnym korzysta z licznych praw, które gwarantowane są mu przez przepisy prawa. Prawami tymi są prawo do milczenia, brak obowiązku dowodzenia swojej niewinności, prawo do rzetelnego procesu, prawo do rozstrzygnięcia sprawy bez zbędnej zwłoki, prawo do informacji. Oskarżonemu należy niezwłocznie przestawić treść stawianego mu zarzutu, jak też należy umożliwić mu kontakt z adwokatem. Istotną rzeczą jest, że zgodnie z obowiązującymi przepisami nieletni (osoba do 17 roku życia) bezwzględnie musi korzystać z pomocy obrońcy, i każda czynności musi być przeprowadzona przy jego udziale, nieobecność jego skutkować będzie konsekwencjami procesowymi, w możliwością uchylenia wyroku już zapadłego. Tym samym osoba do 17 roku życia musi mieć obrońcę. Warto jednak wskazać, że zgodnie z nowelizacją z dnia 27 września 2013 r.[5], wchodzącą w życie 1 lipca 2015r. obrona obligatoryjna będzie konieczna dla oskarżonego do 18 roku życia, co wynika z przepisu art. 79 § 1 pkt 1 k.p.k. Zatem jeżeli obecnie nieletni nie korzysta z pomocy obrońcy z wyboru sąd obowiązany będzie wyznaczyć mu obrońcę z urzędu.

Oskarżony jako podmiot bierny całego procesu nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Jego postawa może polegać na braku jakiegokolwiek działania, bądź też może współdziałać z organami prowadzącymi postępowanie, decyzja o tym jaką przyjmie pozycję zależy tylko i wyłącznie od niego, co nie może rodzić dla niego negatywnych konsekwencji, gdyż korzystanie z praw mu przysługujących nie może być poczytywane jako okoliczność go obciążająca.

W przypadku dziecka duże znaczenie będzie miała pomoc obrońcy, gdyż z uwagi na młody wiek i nieznaczne doświadczenie życiowe, odnalezienie się przez taką osobę w realiach procesu karnego może napotykać na znaczne trudności. Istotnym faktem jest to, że zgodnie z k.p.k. obrońca oskarżonego może podejmować jedynie czynności na korzyść oskarżonego, jak też obrońca jest podmiotem bezwzględnego zakazu dowodowego polegającego na niemożliwości przesłuchania go co do okoliczności, których dowiedział się podczas prowadzenia sprawy, co wynika z art. 178 pkt 1 k.p.k., daje to niewątpliwie gwarancję bezpieczeństwa dla oskarżonego.

Sąd wyznaczając obrońcę dla oskarżonego sam decyduje kto personalnie tym obrońcą będzie, natomiast w przypadku obrony z wyboru, to mocodawca będzie o tym decydował. W sytuacji oskarżonego dziecka, z uwagi na to, że jest to osoba niepełnoletnia, mająca częściową zdolność do czynności prawnych, działać przez niego będzie jego przedstawiciel ustawowy, którym co do zasady będzie rodzic i to on udzieli upoważnienia do obrony konkretnemu obrońcy. Oskarżony może jednocześnie korzystać z pomocy trzech obrońców. Do 1 lipca 2015r. obrońcą może być jedynie adwokat, natomiast po tej dacie prawa te przysługiwać będą również radcą prawnym.

Istotną kwestią jest to, że oskarżony przed pierwszym przesłuchaniem winien być pouczony o jego wszystkich uprawnieniach, i obowiązkach, które wynikają z faktu oskarżenia, stanowi o tym art. 300 k.p.k. Pouczenie takie winno być doręczone oskarżonemu na piśmie, pouczenie to oskarżony sygnuje swoim podpisem, na potwierdzenie zapoznania się z nim. Jeden egzemplarz pouczenia zostaje umieszczony w aktach postępowania, natomiast drugi egzemplarz jest wręczany oskarżonemu.

Oskarżony ma prawo do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania. Wyjaśnienia oskarżonego są jego prawem, a nie obowiązkiem. Wyjaśnienia oskarżonego są to jego ustne lub pisemne dobrowolne wypowiedzi dotyczące przedmiotu postępowania, uzyskane przez organ procesowy podczas przesłuchania lub stanowiące załącznik do protokołu[6]. Wyjaśnienia te są środkiem obrony, zawierają one argumenty podważające tezę oskarżenia, ale również są środkiem dowodowym. Obecnie nie mają one żadnej szczególnej mocy dowodowej, traktowane są na równi z innymi dowodami, podlegają takiej samej ocenie przez sąd, jak inne dowody, jednakże praktyka wskazuje, że dzięki wyjaśnieniom można najszybciej ustalić wszystkie istotne okoliczności sprawy[7]. Warto jednak wskazać, że oskarżony, może podczas całego procesu karnego zmieniać, odwoływać swoje wyjaśnienia i nigdy nie będzie mogło to rodzić dla niego negatywnych konsekwencji, gdyż ma do tego pełne prawo. Musi się jednak liczyć z tym, że ciągle modyfikacje w ich zakresie odbiją się na ocenie ich przez sąd. Natomiast wyjaśnienia spójne, konsekwentne mające pokrycie w materiale dowodowym mogą mieć wpływ na korzystniejszy dla niego wyrok.

W postępowaniu karnym obowiązki oskarżonego są w znacznej dysproporcji w odniesieniu do praw oskarżonego. Kodeks jednak w art. 74 § 2 k.p.k. wymienia czynności, którym oskarżony musi się poddać i są to: 1) oględziny zewnętrzne ciała oraz inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała, w tym mieści się między innymi – pobranie odcisków, fotografowanie, okazanie go w celach rozpoznawczych innym osobom; 2) badania psychologiczne i psychiatryczne oraz badania połączone z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt. 3; 3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

Wskazując na obowiązki oskarżonego wskazać należy na obowiązek informowania przez niego organów postępowania o każdorazowej zmianie miejsca pobytu trwającym dłużej niż 7 dni. Obowiązek ten wysłowiony został w art. 75 k.p.k., który również mówi o obowiązku stawiennictwa każdego oskarżonego przebywającego na wolności na każde wezwanie organów postępowania. Brak stawiennictwa skutkować będzie możliwością zastosowania zatrzymania i przymusowego doprowadzenia oskarżonego na przesłuchanie.

Wobec oskarżonego dziecka mogą być stosowane środki przymusu przewidziane przez prawo karne procesowe, w tym środki zapobiegawcze, które mają przede wszystkim na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego. Do środków przymusu zalicza się: zatrzymanie; środki zapobiegawcze; środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych (kary porządkowe, przymusowe doprowadzenie do organu procesowego, przymus wobec osoby poddanej badaniom, pobraniu płynów i innych czynnościom); środki wymuszające zachowanie porządku w czasie rozprawy – tzw. policja sesyjna (polegająca na upomnieniu, wydaleniu z sali rozpraw itd.); zabezpieczenie majątkowe (zabezpieczenie kar majątkowych lub roszczeń o naprawienie szkody)[8]. Najbardziej dotkliwymi środkami dla oskarżonego są te, które polegają na pozbawieniu wolności – czyli zatrzymanie, polegające na krótkotrwałym pozbawieniu wolności oraz tymczasowe aresztowanie. Co do zasady nieletni, który dopuścił się przestępstwa zamieszczonego w katalogu z art. 10 § 2 k.k., po ukończeniu 15 roku życia, ale przed ukończeniem 17 roku życia tafia nie do aresztu śledczego, jak osoby starsze, tylko trafia do schroniska dla nieletnich, wynika to z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z art. 27 § 2. W momencie zatrzymania nieletni trafia do Policyjnej Izby Dziecka.

W momencie skazania oskarżonego ma on możliwość ubiegania się o prawo łaski, które przysługuje głowie państwa. Prawo to sprowadza się do darowania lub łagodzenia kar i innych publicznoprawnych (karnych) skutków skazania; nie obejmuje skutków cywilnych zawartych w wyroku karnym (np. odszkodowania), nie może bowiem naruszać nabytych praw osób trzecich. Przyjmuje się również, że nie jest wykluczona w ramach łaski abolicja indywidualna, a więc uwolnienie od odpowiedzialności jeszcze przed prawomocnym skazaniem[9].

Kieszonka:
Podmiotami uprawnionymi do złożenia prośby o ułaskawienie są: skazany[10], osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych (obrońca[11], prokurator – stosownie do treści art. 425 § 4 k.p.k., przedstawiciel ustawowy nieletniego lub ubezwłasnowolnionego, a także osoba, pod której pieczą osoby te pozostają – art. 76 k.p.k.), krewni w linii prostej[12], przysposabiający lub przysposobiony[13], rodzeństwo oraz małżonek skazanego, a także osoba, z którą skazany pozostaje we wspólnym pożyciu.

Skorzystanie z prawa łaski przez Prezydenta RP może odpowiadać procedurze zawartej w k.p.k., ale również głowa państwa może pominąć tą procedurę, co wynika z art. 139 Konstytucji RP.

Literatura:

  1. Gardocki L., Prawo karne. Warszawa 2007.
  2. Gierowski J.K., T. Jaśkiewicz-Obydińska, M. Najda, Psychologia w postępowaniu karnym. Warszawa 2010.
  3. Muras T., Wyjaśnienia oskarżonego w procesie karnym i w prawie karnym materialnym. Komentarz. Warszawa 2010.
  4. Murzynowski A., Ułaskawienie w Polsce Ludowej. Warszawa 1965.
  5. Ustawa z dnia 27 września 2013r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013, poz. 1247.
  6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r., Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 1997, nr 89, poz. 555 z późn. zm.
  7. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. 1997, nr 88, poz. 553 z późn. zm.
  8. Ustawa z dnia 26 październik 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. 1982, nr 35, poz. 228.
  9. Waltoś S., P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu. Warszawa 2013.

Autorka hasła:

dr Marta Jasińska, Uniwersytet Szczeciński

Przypisy:


  1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r., Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 1997, nr 89, poz. 555 z późn. zm.
  2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. 1997, nr 88, poz. 553 z późn. zm.
  3. Ustawa z dnia 26 październik 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. 1982, nr 35, poz. 228.
  4. S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2013, s. 239.
  5. Ustawa z dnia 27 września 2013r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013, poz. 1247.
  6. Z. Muras, Wyjaśnienia oskarżonego w procesie karnym i w prawie karnym materialnym. Komentarz, Warszawa 2010, s. 35.
  7. J. K. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydińska, M. Najda, Psychologia w postępowaniu karnym, Warszawa 2010, s. 308.
  8. S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny…, s. 407.
  9. A. Murzynowski, Ułaskawienie w Polsce Ludowej, Warszawa 1965, s.128; L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 204.
  10. W rozumieniu art. 560 § 1 k.p.k. skazanym jest osoba w stosunku, do której wydano prawomocny wyrok skazujący.
  11. Obrońca oskarżonego ma w procesie karnym samodzielnie stanowisko, może jednak działać tylko na korzyść oskarżonego i to nawet wbrew woli swego mandanta. Obrońca nie jest zobowiązany do uzyskania zgody skazanego na złożenie prośby o jego ułaskawienie.
  12. Krewni w linii prostej to osoby pochodzące jedna od drugiej, czyli wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) oraz zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki).
  13. Czynna legitymacja do wniesienia prośby o ułaskawienie przysługuje zarówno w przypadku adopcji pełnej (adoptio plena), jak i niepełnej (adoptio minus plena). Pamiętać należy, że prawo to przysługuje tylko podczas trwania stosunku przysposobienia. Osoby, których prawo do wniesienia prośby o ułaskawienie wywodzi się z przysposobienia tracą je z chwilą ustania tego stosunku.