Kontakty z dzieckiem

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Termin „kontakt” zdefiniowany został w art. 2.a Konwencji w sprawie kontaktów z dziećmi[1]który stanowi, o tym że: kontakt oznacza pobyt dziecka przez określony czas albo jego spotkanie z osobą z którą stale nie mieszka, a także każdą formę komunikacji między dzieckiem i taką osobą oraz dostarczanie takiej osobie informacji o dziecku, albo dziecku o tej osobie. Treść art. 113 § 2 KRO[2] odpowiada tej definicji i stanowi, że poprzez kontakt należy rozumieć:

  1. przebywanie z dzieckiem (tj. odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
  2. bezpośrednie porozumiewanie się,
  3. utrzymywanie korespondencji,
  4. korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Sąd Najwyższy zaliczył do kategorii kontaktów pośrednich obowiązek informowania osoby uprawnionej o dziecku i dziecka o tej osobie[3].

Podmiotami uprawnionymi i zobowiązanymi do kontaktu są niewątpliwie rodzice dziecka. Zgodnie z art. 113§ 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego prawo i obowiązek kontaktu z dzieckiem jest niezależny od władzy rodzicielskiej[4]. Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r.[5] w art. 9 stanowi, że dziecko ma prawo „do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z najlepiej pojętym interesem dziecka”. Przepis ten wskazuje na nadrzędność interesów dziecka w stosunku do interesów innych osób[6]. Z przepisu tego wynika, że utrzymywanie regularnych osobistych stosunków i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców, jest prawem samego dziecka, a nie rodziców. Prawo to ujęte zostało w zasadzie 6 Rekomendacji nr R (84) w Sprawie Władzy Rodzicielskiej z 28.02.1984 r., zapewniającą temu z rodziców, które nie wychowuje dziecka, prawo do utrzymywania z nim kontaktów osobistych, z wyjątkiem sytuacji, gdy kontakty te poważnie szkodzą interesom dziecka. Konwencja z dnia 15 maja 2003 r. o kontaktach z dzieckiem[7], określa ogólne zasady przy wydawaniu orzeczeń dotyczących kontaktów, ustanawia zabezpieczenia i gwarancje zapewniające prawidłowe wykonywanie tych kontaktów i promuje współpracę międzynarodową w celu popierania i poprawy kontaktu między dziećmi i ich rodzicami lub innymi osobami mającymi rodzinne związki z dziećmi.

Art. 5 Konwencji w sprawie kontaktów z dziećmi[8] stanowi, że zgodnie z zasadą dobra dziecka mogą być ustanowione kontakty między dzieckiem a osobami innymi niż jego rodzice, a mającymi rodzinne związki z dzieckiem. Warto zaznaczyć, że rodzinne związki nie są ograniczone tylko do pokrewieństwa. Oznaczają one wszelkiego rodzaju bliskie związki, takie jak między dzieckiem a jego dziadkami lub rodzeństwem, wynikające z mocy prawa lub relacji, która de facto ma charakter rodzinny[9]. Uregulowania konwencyjne znajdują swoje odzwierciedlenie w ustawodawstwie krajowym, według którego uprawnionymi do kontaktów z dzieckiem są nie tylko rodzice. Zgodnie bowiem z art. 1136 k.r.o. wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem mogą złożyć: rodzeństwo, dziadkowie, powinowaci w linii prostej (ojczym, macocha itd. oraz rodzice małżonka, dziadków małżonka itd.) inne osoby, jeżeli sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Do grona „innych osób” można zaliczyć zarówno wuja i ciotkę, nianię, jak i inne osoby niespokrewnione z dzieckiem, jeżeli dziecko znajdowało się pod ich pieczą. Ustawodawca nie definiuje jednak, co oznacza stwierdzenie „dłuższy czas”. Można domniemywać, że sądy w swych rozstrzygnięciach będą się odnosić do wieku dziecka, rodzaju relacji, czasu oraz intensywności tej relacji z dzieckiem.

Prawo do kontaktów z dzieckiem podlega swobodnemu ukształtowaniu zarówno w polskim jak i w zagranicznym systemie prawnym”[10]. To przede wszystkim osoby zainteresowane realizacją kontaktów, mają pełną dowolność w kwestii ustalenia sposobu ich wykonywania, niezależnie od tego, czy kontakty te stwierdzone zostaną orzeczeniem sądowym, czy też w inny sposób ustanowione. Ustawodawca nowelizując Kodeks rodzinny i opiekuńczy w 2008 r., wprowadził w treści art. 58 k.r.o obligatoryjność orzeczenia w wyroku rozwodowym rozstrzygnięcia „o kontaktach rodziców z dzieckiem” oraz instytucję „porozumienia” małżonków „o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie”, które „sąd uwzględnia (…), jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka”.

W tej samej nowelizacji z 6 listopada 2008 r. w art. 1131 k.r.o prawodawca kontakty rodziców z dziećmi ukształtował na zasadzie partnerstwa pomiędzy rodzicami w dziećmi we wzajemnych stosunkach. Dziecko zaczęto postrzegać jako aktywną osobę, która współdziała z rodzicami w kwestiach związanych z jego osobą. Przepis art. 95 § 4 k.r.o. stanowi, że rodzice przed podjęciem ważniejszej decyzji dotyczącej osoby lub majątku dziecka, powinni je wysłuchać, jeżeli pozwala na to stan zdrowia, rozwój umysłowy i stopień dojrzałości dziecka oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenie. W sytuacjach, gdy dziecko może samo podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać zaleceń i opinii rodziców, które są formułowane dla jego dobra (art. 95 § 2 k.r.o.). Ponadto kontakty rodziców z dzieckiem powinny opierać się na wzajemnym szacunku (art. 87 k.r.o.). Konsekwencją tych przepisów, jest zasada określona z art. 1131 k.r.o., że ustalając sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem, należy brać pod uwagę jego rozsądne życzenie. Jednym ze sposobów poznania rozsądnych życzeń dziecka jest jego wysłuchanie które zasadniczo odbywa się poza salą posiedzeń sądowych(może się odbyć za pośrednictwem kuratora, w sądzie w tzw. niebieskim pokoju). Bezpośrednie wysłuchanie dziecka w warunkach dla niego przyjaznych może mieć nieocenione znaczenie dla poznania stanowiska dziecka w kwestii jego kontaktów z rodzicami[11] i gwarantuje poszanowanie jego dobra.

Art. 4 ust. 2 Konwencji w sprawie kontaktów stanowi o tym, że wykluczenie kontaktów z dzieckiem lub ich ograniczenie jest możliwe tylko, gdy jest to niezbędne dla dobra dziecka. W ust. 3 możemy przeczytać, że „gdy utrzymywanie nienadzorowanego kontaktu z jednym z jego rodziców nie jest zgodne z dobrem dziecka, należy rozważyć możliwość zastosowania nadzorowanego kontaktu osobistego lub innych form kontaktu z rodzicem”. Prawo do kontaktów może zostać ograniczone przez sąd opiekuńczy, tylko z uwagi na dobro dziecka. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi o tym że sąd opiekuńczy może w szczególności: zakazać spotykania się z dzieckiem, zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, a także ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość i zakazać porozumiewania się na odległość[12]. W sytuacji w której utrzymywanie kontaktów dziecka z rodzicem lub z rodzicami poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza sąd zakaże ich utrzymywania[13]. Równocześnie sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka[14].

Charakteryzując problematykę kontaktów z dzieckiem należy zauważyć, że w roku 2011 nastąpiła nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego[15] dotyczących kontaktów z dzieckiem. Kwestia ustalania kontaktu została uregulowana w art. 5821 k.p.c , a w księdze drugiej Kodeksu Cywilnego w tytule II w dziale II w rozdziale 2 wprowadzono oddział 6 zatytułowany „Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem”. Oddział ten obejmuje przepisy od art. 59815 do art. art. 59821. kpc[16]. Tymi zapisami ustawodawca otworzył drogę do elastycznej i skutecznej reakcji sądu opiekuńczego na rozmaite sytuacje i stany faktyczne, nakierowaną przede wszystkim na dobro dziecka, przy maksymalnym zachowaniu praw opiekunów. Po nowelizacji Sąd opiekuńczy zgodnie z normą art. 5821 § 2 k.p.c w celu zapewnienia wykonywania kontaktów może w szczególności: zobowiązać osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem lub osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do pokrycia kosztów podróży i pobytu dziecka lub także osoby towarzyszącej dziecku, w tym kosztów powrotu do miejsca stałego pobytu, ponadto zobowiązać osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje do złożenia na rachunek depozytowy sądu odpowiedniej kwoty pieniężnej w celu pokrycia wydatków uprawnionego związanych z wykonywaniem kontaktu na wypadek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę zobowiązaną obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach[17]; a także odebrać od osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, przyrzeczenie określonego zachowania. Inną kompetencją sądu opiekuńczego wynikającą z art. 5821 § 3 k.p.c. jest możliwość zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, stosownie do zasad określonych w art. 59815: osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje - na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osobie, której tego kontaktu zakazano - na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Ale może to mieć miejsce wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa naruszenia obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach . W myśl przepisu art. 59815 § 1 kpc, iż jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. Analogiczną regulację wprowadzono w odniesieniu do osoby uprawnionej do kontaktów, która narusza swoje obowiązki to znaczy że „Jeżeli osoba uprawniona do kontaktu z dzieckiem albo osoba, której tego kontaktu zakazano, narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, stosując odpowiednio przepis § 1”[18]. W przypadku nie odniesienia rezultatu przez zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej, sąd nakaże zapłatę za każde naruszenie obowiązku. Nakazując zapłatę należnej sumy pieniężnej, sąd opiekuńczy ustala jej wysokość stosownie do liczby naruszeń[19]. W wyjątkowych wypadkach sąd może zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 59815, uwzględniając zmianę okoliczności w sprawie. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do osoby, której sąd zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej zgodnie z art. 5821 § 3, a która dopuściła się naruszenia obowiązku wynikającego z orzeczenia o kontaktach[20]. Wysokość tej sumy nie została ustalona nie określono jej ani dolnej ani górnej wartości, powinna być oznaczona przez sąd w kwocie dostosowanej do sytuacji majątkowej zobowiązanego oraz gwarantującej skuteczność. Należy uznać że choć ustawodawca odniósł się wyłącznie do sytuacji zobowiązanego to w określonych stanach faktycznych może mieć także sytuacja osoby uprawnionej. Na wysokość sumy może wpływać rodzaj i charakter niewykonanego kontaktu. Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności[21]. Nowelizowane przepisy umożliwiają również przyznanie przez sąd opiekuńczy od osoby pod której pieczą dziecko pozostaje, a która przez niewykonywanie lub niewłaściwe wykonywanie obowiązków wynikających z orzeczenia lub ugody zawartej przed sądem lub mediatorem w przedmiocie kontaktów na rzecz uprawnionego zwrotu uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu[22]. Przepis ten znajduje zastosowanie również i w odwrotnej sytuacji, tj. gdy wydatki z związku z kontaktem ponosi osoba pod której pieczą dziecko pozostaje, a do ich poniesienia doprowadza osoba uprawniona do kontaktów swoim naruszającym to postanowienie zachowaniem. Postanowienie sądu w przedmiocie zwrotu uzasadnionych wydatków jest zaskarżalne zażalenie[23] w przypadku jego uprawomocnienia się, jest ono tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności[24]. Postępowanie w sprawie wykonywania kontaktów z dzieckiem wszczyna się wyłącznie na wniosek. Również i wydanie kolejnych postanowień (zagrożenie nałożeniem obowiązku zapłaty sumy pieniężnej, nałożenie tego obowiązku ,zasądzenie zwrotu usprawiedliwionych kosztów) wymaga złożenia stosownego wniosku[25]. Do spraw uregulowanych w oddziale 6, nie znajduje zastosowania art. 577 k.p.c zgodnie z którym, sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy. Nowe przepisy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem znajd zastosowanie w przypadku gdy wniosek zostanie złożony po 13 sierpnia 2011 r. Przepisy te umieszczone są w ramach postępowania nieprocesowego i nowelizacją odebrano im charakter egzekucyjny. W związku z tym postępowanie dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem jest postępowaniem opiekuńczym[26].


Autorka hasła:

dr Magdalena Gołowkin–Hudała; Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Opolski


Przypisy:


  1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 2009r. o ratyfikacji Konwencji w sprawie kontaktów z dziećmi, sporządzonej w Strasburgu w dniu 15 maja 2003r. (Dz. U. z 2009r., Nr 6, poz. 576)
  2. Art. 113 § 1 Kodeksu Rodzinnego i opiekuńczego z dnia 25 lutego 1964 r., Dz. U. Nr 9, poz. 59. Zwany dalej „k.r.o.”
  3. Uchwała w składzie 7 sędziów z 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, OSNC 2006, nr 10.
  4. Art. 113 § 1 Kodeksu Rodzinnego i opiekuńczego z dnia 25 lutego 1964 r., Dz. U. Nr 9, poz. 59. Zwany dalej „k.r.o.”
  5. Konwencja o prawach dziecka została ratyfikowana przez Polskę 30 kwietnia 1991 r., a weszła z życie 7 lipca 1991 r. Tekst Konwencji: Dz.U. z 1991 r., nr 120, poz. 526 ze zm.
  6. W. Stojanowska, Dobro dziecka jako instrument wykładni norm konwencji o prawach dziecka oraz prawa polskiego i jako dyrektywa jego stosowania, (w:) Konwencja o prawach dziecka. Wykładnia i analiza, pod red. T. Smyczyńskiego, Poznań, 1999.
  7. T. Smyczyński Prawo rodzinne i opiekuńcze , Wyd. C.H Beck, Warszawa 2009 s. 247.
  8. Dz.U. z 2009 r. Nr 68, poz. 576.
  9. Art. 2 lit. D Konwencji w sprawie kontaktów dziećmi.
  10. T. Justyński, Prawo do kontaktów z dzieckiem w prawie polskim i obcym, Warszawa 2011, s. 145-148.
  11. J. Ignaczewski, Komentarz do spraw o kontakty z dzieckiem, s. 35, Warszawa, 2011.
  12. Art. 1132
  13. Art. 1133
  14. Art. 1135
  15. Ustawa z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 144 poz. 854)
  16. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z dnia 1 grudnia 1964 r. ze zmianami)zwanym dalej „k.p.c”.
  17. Nie dotyczy to rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, rodzin pomocowych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych,
  18. Art. 59815 § 2 k.p. c: Jeżeli osoba uprawniona do kontaktu z dzieckiem albo osoba, której tego kontaktu zakazano, narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, stosując odpowiednio przepis § 1.
  19. Art . 59816 § 1 kpc . Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nie wypełnia nadal swego obowiązku, sąd opiekuńczy nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Sąd może w wyjątkowych wypadkach zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 59815, ze względu na zmianę okoliczności.
  20. Art. 59816 § 2 kpc: Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli osoba, której sąd zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej zgodnie z art. 5821 § 3
  21. Art. 59816 § 4. Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest Art. 59816 § 2 kpc: Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli osoba, której sąd zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej zgodnie z art. 5821 § 3 tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności
  22. Art. 59817 § 1 kpc. § 1. Jeżeli do kontaktu nie doszło wskutek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy przyzna od tej osoby uprawnionemu do kontaktu zwrot jego uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu, w tym kosztów, o których mowa w art. 5821 § 2 pkt 1.
  23. Art. 59817 § 3 kpc. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
  24. Art. 59817§ 4 kpc Prawomocne postanowienie sądu jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności.
  25. Art. 578 § 3 kpc Sąd z urzędu stwierdza wykonalność tak określonego tytułu egzekucyjnego
  26. J. Gudowsk, i Kodeks postępowania cywilnego ... op. cit., s. 325