Modyfikatory rozwoju

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Wersja z dnia 00:06, 3 sty 2016 autorstwa Admin (dyskusja | edycje)

(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacja, szukaj

Spośród nieskończenie wielu elementów organizmu i otoczenia człowieka pewne z nich wpływają czynnie na jego rozwój. Zazwyczaj wydzielane są 3 główne grupy czynników odpowiedzialnych za wystąpienie, rozwój oraz ukształtowanie cech i właściwości organizmu.

  1. czynniki endogenne – genetyczne. Są to determinanty rozwoju, które już w chwili zapłodnienia z góry i w sposób nieodwracalny określają cechy i przebieg rozwoju osobnika.
  2. czynniki endogenne – niegenetyczne - paragenetyczne związane z wtórnym oddziaływanie właściwości genetycznych organizmu matki na płód rozwijający się w jej łonie. Pełnią one funkcje stymulatorów i regulatorów rozwoju płodu i mogą też wywierać wpływ na dalszy rozwój.
  3. czynniki egzogenne – wpływy środowiska zewnętrznego: społeczno-ekonomicznego, kulturowego i biogeograficznego. Ich znaczenie polega na współdziałaniu w sterowaniu genetycznie determinowanego przebiegu rozwoju – funkcja modyfikatorów cech i torów rozwojowych.

W związku ze szczególnie zauważalnymi modyfikującymi rozwój osobniczy funkcjami: żywienia, rodzaju pracy, aktywności fizycznej i odpoczynku - wydzielona bywa też osobna grupa - tryb życia. Na wybór trybu życia oprócz czynników środowiskowych mają również wpływ predyspozycje genetyczne. Tryb życia zwany też stylem życia jest bio-kulturowym modyfikatorem rozwoju. Większa część zmienności budowy funkcji i rozwoju organizmu dziecka jest wynikiem modyfikującego oddziaływania czynników środowiska zewnętrznego: biogeograficznego i społeczno-ekonomicznego. Stąd też np. niedożywienie w okresie niemowlęctwa może spowodować zaburzenia fizyczne i psychiczne, które w dalszym życiu nie zostaną już całkowicie wyrównane. Podobnie napięcia emocjonalne dziecka spowodowane niekorzystnymi warunkami środowiska mogą pozostawić trwały ślad w rozwoju jego osobowości.

W problematyce relacji biologicznych między organizmem a środowiskiem wyróżniane są 3 rodzaje procesów przystosowania do warunków egzystencji:

  1. adaptacja – przystosowanie na poziomie populacji jako wynik mechanizmów ewolucyjnych (doboru naturalnego, zróżnicowanej płodności i przeżywalności) – procesów trwających dziesiątki tysięcy lat.
  2. adaptabilność – przystosowalność – zmiany w trakcie rozwoju osobniczego ( fenotypowe, niedziedziczne).
  3. adiustacja – krótkotrwałe, regulacyjne zmiany odwracalne.

W życiu osobniczym zmiany przystosowawcze organizmu zależą od siły bodźca i stopnia wrażliwości (ekosensytywności) organizmu, która jest zmienna w różnych fazach ontogenezy oraz większa u płci męskiej. Reaktywność natomiast wynika z poziomu wrażliwości organizmu na bodźce oraz możliwości przystosowawcze. Tak rozumiana reaktywność jest zwiększona u dzieci w okresie odłączenia od piersi matki do około 2-3 roku życia, a następnie we wczesnym okresie pokwitania. Przykładów modyfikującego działania zespołu czynników bytowych (żywienia, warunków higieny, kultury fizycznej itd.) na poziom i tempo rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży jest stosunkowo dużo. Spontaniczna a następnie systematyczna aktywność ruchowa dziecka jest jednym z głównych stymulatorów i modyfikatorów prawidłowego rozwoju, jeżeli utrzymuje się w granicach biologicznego optimum. Następuje zwiększenie zdolności przystosowawczych ustroju do różnych warunków życia i środowiska. Zwiększona aktywizacja ruchowa dzieci i młodzieży, dostosowana do ich wieku rozwojowego wywiera też stymulujący wpływ na ukształtowanie cech morfologicznych oraz wydolność fizyczną w dalszych okresach życia. Przyczynia się do prawidłowego rozwoju funkcji i struktur organizmu.

Jednym z wyrazów modyfikacyjnej funkcji wpływu aktywności fizycznej na organizm są np. zmiany poziomu wydolności fizycznej u dzieci i młodzieży powodowane systematycznym treningiem.

Ryc. 3 – 4. Zmiany wartości PWC170 u młodzieży o różnym poziomie aktywności fizycznej

Test PWC170 (Physical Work Capacity) służy do określania wydolności tlenowej – wielkości obciążenia wysiłkowego przy którym częstość skurczów serca stabilizuje się na poziomie 170/min. (co odpowiada 80% obciążenia maksymalnego). U dzieci i młodzieży trenujących systematycznie uzyskanie poziomu skurczów 170/min. występuje przy wyraźnie wyższych obciążeniach wysiłkowych, co świadczy o ich lepszej wydolności fizycznej kształtowanej przez aktywność fizyczną.

Kieszonka:
We współczesnych społeczeństwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się coraz większego znaczenia nabiera troska o aktywność fizyczną. Wzrost świadomości do kultury fizycznej w życiu osobnika i społeczeństwa jako istotnego czynnika stymulującego i modyfikującego procesy rozwoju oraz opóźniającego procesy starzenia stanowi niejako nadzieję nowoczesnego społeczeństwa, skazanego na szybki rozwój cywilizacji.

Literatura:

  1. Kozłowski S. – Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju fizycznym człowieka. W: Czynniki rozwoju człowieka. Wstęp do ekologii człowieka (pod red. N. Wolańskiego) PWN Warszawa, 1981, s. 239 - 288.
  2. Wolański N. – Rozwój biologiczny człowieka. (rozdz. 3 – Czynniki rozwoju osobniczego człowieka) PWN Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2005.
  3. Żekoński Z. i Wolański N. – Warunki społeczno-bytowe jako czynniki rozwoju człowieka. W: Czynniki rozwoju człowieka. Wstęp do ekologii człowieka. (pod red. N. Wolańskiego). PWN, Warszawa, 1981, s. 455 – 552.

Autor hasła:

prof. dr hab. Stanisław Gołąb, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie