Prawosławie wobec dziecka: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 20:46, 20 gru 2015

W Kościele prawosławnym rodzina określana jest jako „mała domowa Cerkiew” i traktowana jako ognisko duchowego oświecenia, stąd w pierwszej kolejności na rodzicach spoczywa odpowiedzialność za prawidłowe wychowanie religijne i duchowy rozwój dziecka. Jak głosił rosyjski teolog, jeden z najwybitniejszych myślicieli prawosławnych, Siergiej Bułgakow: „Małżeństwo jest uświęceniem przez łaskę naturalnego związku mężczyzny i kobiety dla wspólnego życia chrześcijańskiego i wydania potomstwa. W małżeństwie dokonywanym w Chrystusie i w Kościele założony jest fundament kościoła domowego, którym jest rodzina” (S. Bułgakow, 1992, 130). Rodzice powinni mieć zatem świadomość, że ich rolą jest przekazanie nie tylko życia cielesnego, ale także duchowego – wychowanie nowych synów i córek Bożych, które dokonuje się głównie dzięki przykładowi oraz atmosferze miłości i modlitwy w domu rodzinnym.

Filary prawosławnego wychowania stanowią pobożność, żywa wiara w Boga, miłość, posłuszeństwo, szacunek i bojaźń Boża, które powinny być dziecku zaszczepione już od najmłodszych lat. Modlitwa natomiast powinna towarzyszyć dziecku już w łonie matki. Jak dowodzi o. Stefan Pružinsky: „Prawosławni chrześcijanie wierzą, że dziecko od momentu poczęcia posiada duszę, dlatego odczuwa dobro lub zło wypowiadanych przez matkę słów. A zatem jest rzeczą bardzo ważną, by otaczać je słowami, z których płynie łaska Boża, miłość i dobro. Jeśli matka się modli, dziecko wyczuwa jej wiarę i miłość do Boga. Bardzo ważne jest też to, by kobieta oczekująca na narodziny swego dziecka, przystępowała do Świętej Eucharystii. Tym bardziej po narodzinach dziecka, wspólnie z nim powinna przyjmować Święte Dary”^[1].

W Kościele prawosławnym istnieje wiele modlitw w intencji dzieci. Należą do nich m.in. Błogosławieństwo matki (Благословение матери), Modlitwa rodziców o udzielenie błogosławieństwa dzieciom (Молитва родителей на благословение детей), Modlitwa za dzieci św. Ambrożego z Optiny (Молитва о детях, преп. Амвросия Оптинского), Modlitwa za dzieci do Anioła Stróża (Молитва материк Ангелу Хранителю о детях), Modlitwa czytana w dniu urodzin (Молитва в день рождения), Modlitwa małżonków o darowanie potomstwa (Молитва супрегов о даровании детей), Modlitwa kobiety oczekującej dziecka o szczęśliwy poród (Молитва беременных женщин о благополучном разрешении) oraz odmawiane przez kapłana Modlitwy czytane pierwszego dnia po urodzeniu dziecka (Молитвы в первый день по рождению дитяти) czy Modlitwa czytana ósmego dnia po narodzeniu dziecka, podczas nadania imienia (Молитва при наречении имени дитяти в восьмой день по его рожденииш). Praktykowanie modlitwy jest niezbędne do osiągnięcia celu nadrzędnego, jakim jest zbawienie, a zatem pomaga dziecku w osiągnięciu życia wiecznego.

W praktyce Cerkwi prawosławnej funkcjonuje szereg obrzędów i praktyk religijnych związanych z dziećmi. Do najważniejszych należą sakramenty święte. Ósmego dnia po narodzinach udzielany jest chrzest – sakrament jedności z Chrystusem i Kościołem, oznaczający duchowe narodziny. Musi być on dokonany przez chrześcijanina i nie można go powtarzać. Do chrztu podają dziecko rodzice chrzestni, wyłącznie ludzie wierzący, prawosławni, a nade wszystko rozumiejący, że ich główną odpowiedzialnością jest troska o duchowy rozwój dziecka. Podczas chrztu kapłan wymienia imię każdej z Osób Trójcy i zanurza dziecko w chrzcielnicy lub polewa wodą całe jego ciało. Dziecku nadaje się imię świętego patrona, a po chrzcie otrzymuje ono prawosławny krzyżyk i ikonę. Prawo kanoniczne osądza tych rodziców, którzy nie ochrzcili dziecka przez pięć miesięcy od jego narodzin, jako grzeszących lekkomyślnością. Jak dowodzi P. Evdokimov: „Praktyka chrztu dzieci powołuje się na słowa Pańskie: Dopuście dziatkom przychodzić do mnie (Mk 10,14), i na chrzest apostolski, kiedy chrzczone były „domy” lub „całe rodziny”, z czego wnioskujemy, że i dzieci były włączone w chrzest” (P. Evdokimow, 2003, 291).

Bezpośrednio po chrzcie dokonywany jest sakrament bierzmowania (miropomazanije), który otwiera dostęp do uczestnictwa we wszystkich sakramentach kościelnych. Czyniąc znak krzyża i powtarzając słowa „Pieczęć daru Ducha Świętego”, kapłan namaszcza świętym krzyżmem czoło, nozdrza, usta, uszy, piersi, dłonie i stopy dziecka. Po bierzmowaniu prawosławne dziecko możliwie najszybciej przynoszone jest do Sakramentu Eucharystii, aby najwcześniejsze dziecięce wspomnienia skupiały się na przyjmowaniu Najświętszych Darów Ciała i Krwi Chrystusa. Zaleca się także przykładanie dziecka do ikon i świętych relikwii.

W Kościele prawosławnym istnieje też obrzęd ukościelnienia (wocerkowlenije), tj. wprowadzenia do świątyni i symbolicznego poświęcenia Bogu, oznaczający przystąpienie do wspólnoty Kościoła i stanie się jej członkiem. Odbywa się on czterdziestego dnia po narodzinach i nawiązuje do ceremonii przyniesienia Dzieciątka do świątyni przez Józefa i Maryję. Kapłan modli się nad dzieckiem, aby Bóg je uświęcał, napełniał mądrością i pozwolił osiągnąć wiek dojrzały.

W praktyce prawosławnej nie ma Pierwszej Komunii dzieci. Do komunii mogą przystępować już niemowlęta, którym udzielono sakramentu chrztu i bierzmowania. Natomiast ważnym wydarzeniem w duchowym życiu dziecka jest pierwsza spowiedź. Do sakramentu pokuty (pokajanije) dzieci przystępują około 7-10 roku życia^[2], gdy są już wystarczająco dojrzałe, aby rozróżnić, czym jest dobro i zło oraz zaczynają rozumieć istotę grzechu. Sakrament ten często nazywany jest „Drugim Chrztem”, jako że spowiadającemu się wybaczane są wówczas grzechy popełnione po Chrzcie, a on sam dostępuje pojednania z Kościołem. Po pierwszej spowiedzi chłopcy często rozpoczynają posługę przy ołtarzu, a dziewczynki zaczynają śpiewać w cerkiewnym chórze.

Kościół prawosławny nie nakłada postu na niemowlęta oraz dzieci przed siódmym rokiem życia, pozostawiając decyzję w tej sprawie w gestii rodziny. Istotne jest jednak, aby zachęcać dziecko do udziału w poście, rozumianym nie tylko jako wstrzemięźliwość od pokarmów, lecz jako czas pracy nad sobą, wysiłek duchowy, rezygnacja z przyjemności jako ofiara składana Chrystusowi, np. podczas przygotowań do największego dla chrześcijan święta Paschy. Stąd wielkopostne postanowienia dzieci mogą dotyczyć ograniczenia codziennych przyjemności oraz samodoskonalenia na drodze eliminowania zachowań negatywnych i utrwalania pozytywnych wzorców, zgodnie z zasadą, iż umiejętność panowania nad własnymi pragnieniami hartuje duszę, czyni człowieka odważniejszym, silniejszym i bardziej wytrwałym w trudnych momentach życiowych.

Tradycje związane z pochówkiem dzieci w obrządku prawosławnym opisuje w swoim artykule ks. Marek Blaza SJ: „Obrzędy pogrzebowe dzieci są nieco prostsze i krótsze od obrzędów pogrzebowych dorosłych. Zwykle chodzi tu bowiem o dzieci do lat siedmiu, czyli takie, które nie przystąpiły jeszcze do pierwszej spowiedzi. A to oznacza, iż w chwili śmierci nie miały jeszcze pełnej świadomości rozróżniania dobra od zła. Z drugiej strony przyjęły już sakrament chrztu, który oczyścił je z grzechu pierworodnego. Dlatego też treść kanonu bardziej koncentruje się na smutku najbliższych i niewinności zmarłej osoby. Natomiast w odniesieniu do dzieci zmarłych podczas porodu bądź dzieci nieochrzczonych nie stworzono w Kościele prawosławnym jednolitej praktyki odprawiania nabożeństwa pogrzebowego. Częstokroć kapłan jedynie błogosławi grób, a sam obrzęd pogrzebu jest bardzo krótki i prosty” (Blaza, 2005, 35).

Co się tyczy kontroli urodzin, dotychczas była ona zdecydowanie przez Kościół prawosławny potępiana, ale obecnie zaczyna przeważać pogląd mniej rygorystyczny. Wielu prawosławnych uczonych i duchowych uważa, że używanie środków antykoncepcyjnych w małżeństwie nie jest samo w sobie grzeszne, jako że o liczbie dzieci powinny decydować sami rodzice, kierując się własnym sumieniem. Natomiast przerywanie ciąży jest przez prawosławną teologię moralną jednoznacznie potępiane.

Literatura:

1. Blaza M. SJ, Modlitwa za zmarłych w Kościele prawosławnym, „Przegląd Powszechny” 2005, nr 11, s. 27-40.
2. Bułgakow S., Prawosławie. Zarys nauki kościoła prawosławnego, przeł. ks. H. Paprocki, Białystok-Warszawa 1992.
3. Chrześcijańskie wychowanie. Rozważania i porady dla prawosławnej rodziny, Prawosławny Monaster w Turkowicach 2014.
4. Evdokimov P., Prawosławie, przeł. ks. J. Klinger, Warszawa 2003.
5. S. Magdalena, O dzieciach w Cerkwi, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2011.
6. Smykowska E., Zwyczaje i obrzędy prawosławne. Mały słownik, Warszawa 2008.
7. Metropolita Kallistos Ware, Kościół Prawosławny, przeł. ks. W. Misijuk Wyd. Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, 2011.

Literatura zalecana:

1. Гриц, И. Я., Гриц, М. Ю., Таинство детства: беседы c архимандритом Виктором (Мамонтовым), Moskwa 2005 i nast.
2. Каледа Г.А., Домашняя церковь, Moskwa 2013.
3. Кураев А.В., «Гарри Поттер» в Церкви: между анафемой и улыбкой, Moskwa 2012.
4. Пестов Н.Е., Современная практика православного благочестия, t. 2, cz. 7: Христианское воспитание детей, Санкт-Петербург 1994 i nast.
5. Пестов Н. Е. Православное воспитание детей, Санкт-Петербург 2010.
6. Справочник православного человека, Данилов мужской монастырь, Москва 2008.
7. Торик А., Воцерковление, Moskwa 2008.
8. Koulomzin S., Nauka religii w szkole, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1992.

Autorka hasła:

dr Aleksandra Urban-Podolan, Uniwersytet Zielonogórski

Przypisy:

1. ↑ Cyt. za: Chrześcijańskie wychowanie. Rozważania i porady dla prawosławnej rodziny, Prawosławny Monaster w Turkowicach, 2014, s. 15.
2. ↑ W zależności od decyzji rodziców lub granicy wiekowej przyjętej ogólnie w konkretnym środowisku.