Pueritia

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Od starożytności chrześcijańskiej pod tym pojęciem rozumiano jeden z etapów ludzkiej egzystencji. Z jednej strony pueritia była tożsama z drugim okresem życia człowieka (okres chłopięcy) i jednocześnie z drugą fazą okresu dziecięcego (po infantii)[1]. Ten schemat odnajdujemy w pismach świętego Ambrożego z Mediolanu (ok. 339-397), patriarchy Akwilei świętego Paulina (ok. 726-802/804), Piotra z Cluny (1092-1156) oraz świętej Hildegardy z Bingen (1098-1179)[2]. Z drugiej strony ten termin rozciągano na cały okres dziecięcy. W ten sposób pueritię definiował przykładowo święty Zenon z Werony (300-371/375)[3].

Analogicznie do infantii okres chłopięcy obejmował siedem lat. Wspomniany święty Ambroży z Mediolanu, święty Izydor z Sewilli (ok. 560-636), święty Beda Czcigodny (ok. 672-735) oraz Bartłomiej Anglik (ok. 1203-1272) wspominali o siódmym roku życia jako o początku tego etapu oraz czternastym roku życia jako wieńczącym okres chłopięcy[4]. Kres tego etapu łączono także z osiągnięciem wieku sprawnego lub lat sprawnych, czyli momentem, w którym dziecko nabywało pełnię praw, ale także obowiązków. W świetle prawa świeckiego i kościelnego osoba w wieku sprawnym miała zdolność do podejmowania samodzielnych czynności prawnych, była gotowa do zawarcia związku małżeńskiego[5]. Święty Hieronim wspominając w takim kontekście o okresie chłopięcym oraz jego kresie, wskazał dwunasty rok życia jako początek dorosłości[6].

W ramach okresu chłopięcego wyróżniano niekiedy fazy. Przykładowo Wilhelm z Novare (ok. 1200-1270) pisał o dziesiątym roku życia jako początku etapu, w którym dziecko zaczynało odróżniać dobro od zła[7]. Ta umiejętność była ściśle powiązania ze wspomnianym wiekiem sprawnym. W związku z tym dziecko do końca okresu chłopięcego powinno poświęcać czas na edukację, na stopniowe poznawanie świata dorosłych, do którego miało niebawem wkroczyć, na zdobywanie wiedzy odnośnie do powinności, z którymi się niedługo zmierzy[8].

Z tym poglądem korespondowały opinie na temat zespołu wyróżników. Zdaniem Laktancjusza, okres chłopięcy najpełniej definiował czasownik formare (rozwijać, formować). Dziecko nie tylko dojrzewało pod względem fizycznym, ale także kształtowały się jego mentalność, rozum, wiedza, czyli narzędzia niezbędne w dorosłym życiu[9]. Niekiedy takiemu stanowisku towarzyszyło przekonanie o braku roztropności i skłonności do fantazjowania[10]. Te uogólnione sądy poszerzano o głupotę, słabość oraz ignorancję[11]. Bartłomiej Anglik oceniał równie negatywnie wiek chłopięcy. Przypisywał on chłopcom beztroskę, brak lojalności i cierpliwości, nadmierną emocjonalność oraz hałaśliwość. Ich ciała oceniał jako kruche i mało wytrzymałe, a nadmierny apetyt łączył z brakiem umiaru oraz dolegliwościami na skutek przejedzenia. Co znamienne, Bartłomiej Anglik, odróżniał w tym okresie chłopców od dziewczynek. W przypadku tych drugich zalecał jedynie odpowiednie wychowanie, które miało uchronić je przed nabyciem kobiecych wad (zuchwałości, złośliwości, zazdrości, braku wytrwałości)[12]. Konrad z Megenbergu (1309-1374) również odmiennie oceniał obie płcie. Uznał on dziewczynki za mniej hałaśliwe oraz spokojniejsze od rówieśników, których z kolei cechowała ruchliwość. Temu rozróżnieniu towarzyszyło dalsze wartościowanie obu grup. Ten pedagog postrzegał chłopców jako silniejszych, bardziej rozsądnych oraz odważnych w przeciwieństwie do dziewczynek[13].

O braku rozsądku oraz lekkomyślności dziecka wspominano także w polskim piśmiennictwie doby średniowiecza. Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem pisał: „(...) delikatnej winnej latorośli, pozbawionej podpierającego palika, nie narażać na podmuchy lekkomyślności. Żaden nierozumny niedorostek nie powinien zostać pozostawiony sam sobie, gdyż czym dla ognia jest oliwa, tym dla młodzieńca swoboda”[14]. Stanisław ze Skarbimierza (ok. 1365-1431) uważał z kolei, że wiek chłopięcy cechowała podatność na wpływy oraz niewinność, dlatego zalecał izolowanie dzieci od złych osób, aby nie przejęły one przywar[15].

Kieszonka:
Temu nie do końca pozytywnemu wartościowaniu dzieci towarzyszyły uwagi na temat ich zamiłowania do zabaw. Anonim zwany Gallem pisał: „Tymczasem niech się nikomu nie wyda w żadnym stopniu dziwnym, jeśli zapiszemy coś pamięci godnego o chłopięcym wieku Bolesława. Nie uganiał się on bowiem za czczymi zabawami, jak to zwykła [czynić] częstokroć swawola chłopięca, lecz starał się on naśladować dzielne i rycerskie czyny, o ile mógł to w tym wieku. I aczkolwiek jest zwyczajem chłopców szlachetnego rodu zabawiać się z psami i ptakami, to Bolesław jeszcze w pacholęctwie więcej cieszył się służbą rycerską”[16]. Anonim zwany Gallem poza wspomnianą kwestią zabaw nawiązał do uogólnionego, niezbyt pochlebnego sądu na temat beztroski i swawoli jako wyróżników okresu dziecięcego (chłopięcego).


Literatura (wybór):

  1. Ambroży z Mediolanu, Listy, [w:] tenże, Wybór pism, tłum. W. Szołdrski, wstęp C. A. Guryn, oprac. C. A. Guryn, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 7, Warszawa 1971.
  2. Anonima tzw. Galla Kronika czyli Dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, MPH SN, t. 2, Kraków 1952.
  3. Anonim zwany Gallem, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, Wrocław 1996.
  4. Beda Czcigodny, De natura rerum, „Patrologia Latina”, t. 90, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  5. Hieronim, Translatio homiliarum XXXIX Origenis in Evangelium Luce, „Patrologia Latina”, t. 26, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  6. Hilary z Poitiers, De Trinitate, „Patrologia Latina”, t. 10, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  7. Hildegarda z Bingen, Explanatio symboli sancti Athanasii, „Patrologia Latina”, t. 197, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  8. Izydor z Sewilli, Etymologiarum libri XX seu Origines, „Patrologia Latina”, t. 82, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  9. Laktancjusz, Divinae Institutiones, „Corpus Sriptorum Ecclesiasticorum Latinorum”, t. 19, Wiedeń 1890.
  10. Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, indeks D. Zydorek, Wrocław 1996.
  11. Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika Polska, wyd. M. Plezia, MPH SN, t. 11, Kraków 1994.
  12. Paulin z Akwilei, Contra felicem Urgellitanum episcopum libri tres, „Patrologia Latina”, t. 99, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  13. Piotr z Cluny, Noni sermones, „Patrologia Latina”, t. 189, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  14. Stanisław ze Skarbimierza, Sermones sapientiales, wyd. B. Chmielowska, t. 2, Warszawa 1979.
  15. Tertulian, Adversus Marcionem, „Patrologia Latina”, t. 2, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.
  16. Zenon z Werony, Tractatus, „Patrologia Latina”, t. 11, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne.

Opracowania:

  1. Cunningham H., Children and Childhood in Western Society since 1500, Nowy Jork 1995.
  2. Hofmeister A., Puer, iuvenis, senex. Zum Verständnis der mittelalterlichen Altersbezeichnungen, [w:] Papstum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters, hrsg. von A. Brackman, Monachium 1962.
  3. Kosznicki M., Kształcenie i wychowanie dzieci literaturze zachodniego chrześcijaństwa od I do IV wieku, Gdańsk 1999.
  4. Shahar S., Childhood in the Middle Ages, Londyn 1990.

Autorka hasła:

dr Małgorzata Delimata-Proch, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Przypisy:


  1. Patrz „Infantia”; tu również ogólne poglądy myślicieli na temat etapów życia człowieka.
  2. Ambroży z Mediolanu, Epiostolae, 44, 12, „Patrologia Latina”, t. 16, wyd. J. P. Migne, Paryż 1844 i inne (kolejne opisy – „PL”); Paulin z Akwilei, Contra felicem Urgellitanum episcopum libri tres, „PL”, t. 99, kol. 348C-349A; Hildegarda z Bingen, Explanatio symboli sancti Athanasii, „PL”, t. 197, kol. 1071D-1072A; Piotr z Cluny, Noni sermones, 2, „PL”, t. 189; na temat poglądów świętego Ambrożego szerzej: M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie dzieci literaturze zachodniego chrześcijaństwa od I do IV wieku, Gdańsk 1999, s. 60-64.
  3. Zenon z Werony, Tractatus, I, 4, 1, „PL”, t. 11.
  4. Ambroży z Mediolanu, Listy, 44, 13, [w:] tenże, Wybór pism, tłum. W. Szołdrski, wstęp C. A. Guryn, oprac. C. A. Guryn, E. Stanula, „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. 7, Warszawa 1971; Izydor z Sewilli, Etymologiarum libri XX seu Origines, XI, 2, „PL”, t. 82; Beda Czcigodny, De natura rerum, VII, 1, „PL”, t. 90; por. A. Hofmeister, Puer, iuvenis, senex. Zum Verständnis der mittelalterlichen Altersbezeichnungen, [w:] Papstum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters, hrsg. von A. Brackman, Monachium 1962, s. 287-305.
  5. Patrz „Lata sprawne”.
  6. Hieronim, Translatio homiliarum XXXIX Origenis in Evangelium Luce, 18, 19, „PL”, t. 26.
  7. S. Shahar, Childhood in the Middle Ages, Londyn 1990, s. 24.
  8. H. Cunningham, Children and Childhood in Western Society since 1500, Nowy Jork 1995, s. 35.
  9. Laktancjusz, Divinae Institutiones, VII, 12, 10, „Corpus Sriptorum Ecclesiasticorum Latinorum”, t. 19, Wiedeń 1890; na temat negatywnych opinii: M. Kosznicki, Kształcenie i wychowanie, s. 56-57.
  10. Tertulian, Adversus Marcionem, IV, 25, „PL”, t. 2.
  11. Hilary z Poitiers, De Trinitate, 1, 2, „PL”, t. 10.
  12. A. Hofmeister, Puer, iuvenis, senex, s. 287-305.
  13. S. Shahar, Childhood, s. 79-81.
  14. Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika Polska, wyd. M. Plezia, MPH SN, t. 11, Kraków 1994, III, 30; polska edycja: Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, indeks D. Zydorek, Wrocław 1996, III, 30.
  15. Stanisław ze Skarbimierza, Sermones sapientiales, wyd. B. Chmielowska, t. 2, Warszawa 1979, s. 159-160.
  16. Anonima tzw. Galla Kronika czyli Dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, MPH SN, t. 2, Kraków 1952, II, 9; polska edycja: Anonim zwany Gallem, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, Wrocław 1996, II, 9.