Sądowe ustalenie ojcostwa

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Sądowe ustalenie ojcostwa zostało uregulowane w art.84 -85 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[1].

Sądowe ustalenie ojcostwa pozamałżeńskiego następuje na mocy orzeczenia sądu i ma ono zastosowanie, gdy nie doszło do ustalenia jego pochodzenia ani na podstawie domniemania z art. 62 k.r.o czyli domniemania pochodzenia dziecka od męża matki , ani w konsekwencji uznania ojcostwa[2].

Procesem o ustalenie ojcostwa rządzi domniemanie prawne uregulowane w art. 85 § 1 k.r.o, zgodnie z którym przyjmuje się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka w okresie koncepcyjnym (czyli nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem dziecka), więc przez wykazanie, iż w okresie koncepcyjnym doszło do pożycia cielesnego pomiędzy mężczyzną, a matką dziecka (przesłanka domniemania). Na tej podstawie ustawa każe sądowi przyjąć, iż ów mężczyzna jest ojcem dziecka (wniosek domniemania)[3]. Domniemanie prawne przewidziane w art. 85 § 1 KRO jest domniemaniem wzruszalnym. W myśl art. 85 § 2 KRO okoliczność, że matka w okresie koncepcyjnym obcowała także z innym mężczyzną może być podstawą do wzruszenia domniemania z art. 85 § 1 KRO wówczas, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne[4]. Wzruszeniu domniemania przewidzianego w art. 85 § 1 KRO może służyć badanie u stron kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) a wykluczeniu ojcostwa pozwanego może też służyć dowód z badania krwi – zwłaszcza w układzie HLA[5].

Zgodnie z poglądem judykatury w przypadku obcowania kobiety z kilkoma mężczyznami niedopuszczalne jest pozywanie w jednym pozwie kilku mężczyzn jednocześnie[6]. Należy jednak zauważyć, że wyrok sądu oddalający powództwo o ustalenie ojcostwa nie stoi na przeszkodzie pozwaniu przyszłości przez matkę dziecka innego mężczyzny.

Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Ojciec lub matka dziecka, aby wystąpić z powództwem o ustalenie ojcostwa nie muszą mieć pełnej zdolności do czynności prawnych[7]. Na gruncie art. 4531 k.p.c. matka i ojciec dziecka mają zdolność procesową także wtedy, gdy są ograniczeni w zdolności do czynności prawnych, jeżeli ukończyli lat szesnaście. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności[8]. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 18 lutego 1969 r. matka może dochodzić sądowego ustalenia ojcostwa, choćby pozbawiona była władzy rodzicielskiej i choćby sprzeciwiał się temu opiekun dziecka[9].

Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy[10]. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku[11]. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni[12]. Zgodnie z Art. 86 k.r.o. powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.

Sądowe ustalenie ojcostwa przeprowadza się w trybie postępowania procesowego przewidzianego dla spraw ze stosunków między rodzicami a dziećmi[13]. Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania sprawy o ustalenie ojcostwa jest sąd rejonowy[14]. Jeśli chodzi o właściwość miejscową to sądem właściwym miejscowo jest tu zarówno sąd I instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, jak i sąd I instancji, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona powodowa[15]. Wybór sądu należy do strony powodowej.

Wyrok ustalający ojcostwo ma charakter deklaratywny co oznacza to, że nie tworzy on stosunku rodzinnego dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku, ale że istniał wcześniej przed urodzeniem się dziecka[16]. Wyrok ustalający ojcostwo rozciąga skutki wstecz od chwili urodzenia się dziecka a w odniesieniu do dziedziczenia do daty poczęcia dziecka[17]. Prawomocny wyrok ustalający ojcostwo stanowi potwierdzenie, że mężczyzna jest ojcem dziecka[18]. Orzeczenie sądu ustalające ojcostwo stanowi podstawę do dokonania wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia na podstawie art. 21 p.o.a.s.c[19]. Konsekwencją tego jest powstanie stosunku prawno – rodzinnego między dzieckiem i ojcem oraz jego krewnymi[20]. Najistotniejsze rozstrzygnięcie zawarte w takim wyroku sprowadza się do stwierdzenia, że mężczyzna jest ojcem dziecka albo też do oddalenia tego powództwa[21]. W przypadku ustalenia ojcostwa mężczyzny sąd w orzeczeniu o ustaleniu ojcostwa może orzec o przyznaniu ojcu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem lub o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu praw rodzicielskich jednego lub obojga rodziców[22]. Ponadto sąd w wyroku ustalającym ojcostwo zobowiązuje ojca do dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania. Jak zauważa J. Ignaczewski w zakresie roszczeń alimentacyjnych dziecka od domniemanego ojca w procesie o ustalenie ojcostwa nie występują żadne odstępstwa od klasycznego postępowania o alimenty na rzecz dziecka od pozwanego rodzica[23]. W procesie o ustalenie ojcostwa zgodnie z art. 141 § 1 k.r.o. matce dziecka przysługują dwa roszczenia przeciwko ojcu niebędącemu mężem matki. Na podstawie pierwszego z nich matka może żądać pokrycia w pierwszej kolejności zwyczajowo przyjętych (typowych) kosztów związanych z ciążą i porodem. W tej grupie mieszczą się koszty wyprawki dla dziecka, łóżeczka, wózka, opieki położniczo-lekarskiej. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki, związane np. z komplikacjami okołoporodowymi, albo szczególne straty majątkowe, może dodatkowo żądać, aby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Drugie z roszczeń zobowiązuje ojca dziecka do zwrotu kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Zobowiązanie to z ważnych powodów może być przedłużone na dłuższy czas[24]. Roszczenia matki przeciwko domniemanemu ojcu przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu (art. 141 § 2 k.r.o.). W razie sądowego ustalenia ojcostwa sąd ma obowiązek nadać dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo stosując odpowiednio art. 89§ 1 kro. Oznacza to, że przede wszystkim sąd nadaje dziecku nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców. Mogą oni wskazać nazwisko jednego z nich, albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli dziecko ukończyło lat trzynaście, do zmiany nazwiska potrzebna jest jego zgoda art. 89 §2 k.r.o.

Istotne dla omawianej materii jest odnotowanie że na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c[25] strona dochodząca ustalenia ojcostwa korzysta z podmiotowego zwolnienia od kosztów sądowych, co oznacza że powództwo jest wolne od opłaty, jak również że strona powodowa jest zwolniona od wydatków ponoszonych w trakcie procesu.

Autorka hasła:

dr Magdalena Gołowkin–Hudała; Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Opolski


Przypisy:

  1. ↑ Kodeks Rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r., Dz. U. Nr 9, poz. 59. Zwany dalej „k.r.o.”
  2. ↑ Wyrok SN z 19 kwietnia 1978 r., lii CRN 56/78 (Lexis.pl nr 321730) „Uznanie dziecka bądź ustalenie ojcostwa na mocy orzeczenia sądu może nastąpić tylko wtedy gdy nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki”.
  3. ↑ M. Andrzejewski Prawo rodzinne I opiekuńcze Warszawa 2010
  4. ↑ J. Ingatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne Warszawa 2005 s. 283
  5. ↑ Szerzej w: W. Stojanowska, D. Miścicka-Śliwka „Dowód z badań DNA a inne dowody w procesach o ustalenie ojcostwa” Warszawa 2000
  6. ↑ J.M Łukasiewicz Instytucje prawa rodzinnego red. J.M Łukasiewicz Wolters Kluwer 2014 s. 177
  7. ↑ Op. cit s. 177
  8. ↑ Art. 84. § 1.k.r.o
  9. ↑ SN z 18 lutego 1969 r., III CRN 423/68 ( OSPiKA 1970, nr 1, poz. 7)
  10. ↑ Art. 84. § 2.k.r.o
  11. ↑ Art. 84. § 3.k.r.o
  12. ↑ Art. 84. § 4.k.r.o
  13. ↑ Art. 453-458 Kodeku postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r., Dz. U. 2014 r., poz. 101 ze zm. zwany dalej „k.p.c”
  14. ↑ Art. 16 i 17 pkt 1 k.p.c
  15. ↑ Art. 32 w zw. z art. 27 § 1 k.p.c
  16. ↑ M. Andrzejewski Prawo rodzinne i opiekuńcze Warszawa 2011 s. 135a także Postanowienie SN z 17 października 1969 r., II CR 512/69 (Lexis.pl nr 311898) Powszechny jest pogląd o deklaratywnym charakterze wyroków ustalających ojcostwo. Wyrok taki stwierdza tylko stan istniejący już od chwili poczęcia dziecka (art. 927 § 2 k.c).
  17. ↑ J. Ignaczewski Komentarz do spraw o ustalenie ojcostwa i łącznie z nimi dochodzone roszczenia w: red J. Ignaczewski Komentarz do spraw rodzinnych Lexis Nexis 2014 s. 760
  18. ↑ W. Stojanowska Sądowe ustalenie ojcostwa (w:) System prawa Prywatnego Tom 12 Prawo rodzinne red. T. Smyczyński s. 196
  19. ↑ Ustawa z dnia 28 listopada 2014 Prawo o aktach stanu cywilnego Dz. U. 2014 poz. 1741
  20. ↑ W. Stojanowska Sądowe ustalenie … s. 196
  21. ↑ Zob. K .Piaseckiego, Komentarz do art. 85 k.r.o. (w:) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Piaseckiego, Wyd. Lexis Nexis, Warszawa 2010, s. 702;
  22. ↑ Art. 93§ 2 k.r.o
  23. ↑ J. Ignaczewski Komentarz do spraw o ustalenie ojcostwa … s. 741
  24. ↑ J. Ignaczewski Komentarz do spraw o ustalenie ojcostwa … s. 738
  25. ↑ Ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach w sprawach cywilnych, tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.
Źródło: „http://encyklopediadziecinstwa.pl/index.php?title=Sądowe_ustalenie_ojcostwa&oldid=589”