Tekst źródłowy strony Ustalenie pochodzenia dziecka – aspekty procesowe

Sądowe ustalenie ojcostwa jest trzecim, obok domniemania pochodzenia dziecka od męża matki oraz uznania ojcostwa, sposobem ustalenia pochodzenia dziecka od danego mężczyzny. Ustalenie to następuje w drodze orzeczenia sądowego i jest możliwe tylko wówczas, gdy pochodzenie dziecka od danego mężczyzny nie wynika ani z domniemania ojcostwa męża matki, ani z uznania ojcostwa.

'''Powództwo dziecka o ustalenie ojcostwa i roszczenia z tym związane.''' 

Powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć dziecko, art. 84 § 1 zd. pierwsze  Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dalej k.r.o.,(zob. Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2015.2082 j.t.). Jeżeli dziecko nie ma zdolności do czynności prawnych, powództwo wytacza w jego imieniu przedstawiciel ustawowy. Jeżeli dziecko ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, powództwo wytacza albo w jego imieniu przedstawiciel ustawowy, albo też samo dziecko za zgodą swego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli jako przedstawiciel dziecka występuje jego opiekun, to wówczas na wytoczenie powództwa (bądź na wyrażenie zgody na wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa przez ograniczone w zdolności do czynności prawnych dziecko) przedstawiciel ten musi uzyskać uprzednie zezwolenie sądu opiekuńczego (art. 156 k.r.o. w zw. z art. 593 Kodeksu postępowania cywilnego dalej k.p.c.). ( zob. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U.2014.101 j.t ). Dziecko pełnoletnie może samo wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa i samo występować w procesie. Uprawnienie dziecka do wytoczenia powództwa przechodzi na jego zstępnych, ale jeżeli dziecko umrze w czasie trwania procesu, sąd zawiesi postępowanie (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.), a zstępni zmarłego dziecka mogą w terminie sześciu miesięcy od wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania złościć wniosek o jego podjęcie. Brak takiego wniosku skutkuje umorzeniem postępowania (art. 84 § 4 w zw. z art. 456 § 3 k.p.c.). Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy (art. 602 k.p.c.). 

Według uregulowania przyjętego w art. 143 k.r.o. w sytuacji, gdy ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, dziecko może dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem (tu alimentów) tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. W postępowaniu tym nie stosuje się przepisów art. 429 i 456 k.p.c. W razie śmierci pozwanego postępowanie w części dotyczącej roszczeń majątkowych zawiesza się do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy o ustalenie ojcostwa, po czym może ono być podjęte z udziałem następców prawnych zmarłego lub kuratora spadku (art. 458 § 2 k.p.c.).
 
Postępowanie o ustalenie ojcostwa i roszczeń z nim związanych toczy się w trybie postępowania odrębnego (art. 453-458 k.p.c.). Sprawy te należą do właściwości rzeczowej sądów rejonowych ( a contrario z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 k.p.c.), lub sąd miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.). Jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej, (gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w kraju), to powództwo należy wytoczyć wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.). Dziecko dochodzące ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych przysługuje z mocy ustawy (art. 96 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. Dz.U.2014.1025 j.t) zwolnienie od kosztów sądowych.

Pozew powinien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego (art. 126 § 1 i 2 k.p.c.) i pozwu (art. 187 k.p.c.). Do pozwu o ustalenie ojcostwa należy dołączyć odpis pozwu dla prokuratora, a jego nie dołączenie stanowi brak formalny w rozumieniu (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 457 k.p.c.).   
   
Wbrew treści art. 84 k.r.o. ("ustalenie ojcostwa") w literaturze zdaje się przeważać pogląd, znajdujący także pewne oparcie w orzecznictwie, że powództwo o ustalenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego, a wyrok cechę konstytutywną. W każdym razie zbędne jest przy tym powództwie wykazywanie interesu prawnego w ustaleniu, (zob. np. T. Rowiński, Powództwo o ustalenie ojcostwa i zaprzeczenie macierzyństwa, Nowe Prawo 1964, nr 12; K. Korzan, Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972, s. 182 i n.; W. Siedlecki, Glosa do orzeczenia SN z 8.12.1962 r., V K 121/62, OSPiKA 1965, poz. 131; P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2015, s. 163. Odmiennie np. J. Gwiazdomorski, [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, red. J. St. Piątowski, cz. 1, Wrocław 1985, s. 775 i przytoczona tam literatura).

Według art. 455 k.p.c. rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron, a to sprawia, że w pozwie o ustalenie ojcostwa zbędny jest wniosek o jej przeprowadzenie także w nieobecności powoda. W razie niestawienia się pozwanego i niewzięcia przez niego udziału w rozprawie sąd wydaje wyrok zaoczny, jednakże art. 339 § 2 k.p.c. nie ma tu zastosowania (art. 431 w zw. z art. 458 § 1 k.p.c.). Oznacza to, że sąd obowiązany jest sprawdzić prawdziwość twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą. Dlatego też uchylenie wyroku zaocznego w części dotyczącej ustalenia ojcostwa wydanego z naruszeniem przepisów art. 339 i 458 k.p.c. powoduje uchylenie orzeczenia o alimentach (zob. uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej SN z 26.10.1973 r., III CZP 13/73, OSNCP 1974, nr 9, poz. 144).

Jeżeli stronę zastępuje pełnomocnik, wymagane jest pełnomocnictwo szczególne (art. 458 § 1 w zw. z art. 426 k.p.c.).

Sąd może zarządzić przeprowadzenie, przez wyznaczona osobę, wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w jakich żyją i wychowują się dzieci, gdy powództwo wytacza dziecko małoletnie (art. 434 w zw. z art. 458 § 1 k.p.c.). 

Na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd obowiązany jest nadać wyroki zasądzającemu alimenty rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu, lecz tylko w odniesieniu do rat płatnych po wytoczeniu powództwa o ustalenie ojcostwa natomiast, co do rat płatnych przed jego wytoczeniem - za okres nie dłuższy niż trzy miesiące. 

Prawomocny wyrok ustalający ojcostwo ma moc wsteczną od chwili urodzenia się dziecka, a w odniesieniu do dziedziczenia - od chwili poczęcia. Bezpośrednim skutkiem wyroku jest powstanie prawnego stosunku ojcostwa, z którym łączy się powstanie obowiązku alimentacyjnego, a w stosunku do dziecka małoletniego władzy rodzicielskiej, której nabycie przez ojca następuje ''ex lege''. Dodatkowym skutkiem ustalenia ojcostwa jest rozstrzygnięcie o nazwisku dziecka, zgodnie z regułami art. 89 § 1 i 2 k.r.o.; jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska potrzebna jest jego zgoda. 

'''Powództwo dziecka o zaprzeczenie ojcostwa'''    
  
Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki może wytoczyć dziecko po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności (art. 70 § 1 k.r.o.). Celem procesu o zaprzeczenie ojcostwa jest usunięcie stanu prawnego niezgodnego z rzeczywistym biologicznym pochodzeniem dziecka, a więc uchylenie dotychczasowego ustalenia na podstawie domniemania, że mąż matki jest ojcem dziecka. Przyznaniu dziecku po osiągnięciu pełnoletności samodzielnej legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa jest wynikiem traktowania tego uprawnienia, jako mającego cechę ściśle osobistą. Legitymowanymi biernie w sprawie z powództwa dziecka w myśl art. 70 § 2 k.r.o. są: mąż matki i matka, jeżeli obydwoje żyją, mąż matki, jeżeli matka nie żyje, a w przypadku, gdy nie żyje mąż matki - matka oraz kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. W przypadku zaś, gdy nie żyje matka i jej mąż, legitymowanym biernie jest kurator ustanowiony na skutek śmierci męża matki. W przypadku śmierci męża matki sąd z urzędu zawiesza postępowanie do czasu ustanowienia kuratora, który wstępuje do sprawy w miejsce zmarłego (art. 456 § 2 k.p.c.).

Termin do wytoczenia powództwa ma cechę obiektywną i dla jego bytu nie ma znaczenia, czy i kiedy dziecko powzięło wiadomości istotne z punktu widzenia obalenia domniemania z art. 62 k.r.o. Upływ terminu skutkuje wygaśnięciem uprawnienia dziecka do wytoczenia powództwa. Z uwagi na zawitą cechę terminu sąd z urzędu stwierdza jego niezachowanie i powództwo oddala. Ciężar dowodu zachowania terminu spoczywa na dziecku (art. 6 Kodeksu cywilnego dalej k.c.), (zob. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U.2014.121 j.t.).

Sprawy o zaprzeczenie ojcostwa rozpoznawane są w trybie postępowania odrębnego (art. 453-458 k.p.c.). Sprawy te należą do właściwości rzeczowej sądów rejonowych ( a contrario z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 k.p.c.), lub sąd miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.). Jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej, (gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w kraju), to powództwo należy wytoczyć wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.). W razie niemożności określenia sądu właściwego według reguł wyżej wskazanych o właściwości sądu decyduje miejsce zamieszkania powoda. Właściwość przemienna będzie wyłączona.

W postępowaniu na skutek wytoczenia przez dziecko powództwa o zaprzeczenie ojcostwa sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431k.p.c.). Wyrok zaoczny zaś nie może się opierać na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń powoda (art. 339 § 2 w zw. z art. 431 i 458 k.p.c.).
   
Pozew powinien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego (art. 126 § 1 i 2 k.p.c.) i pozwu (art. 187 k.p.c.). Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa należy dołączyć odpis pozwu dla prokuratora, a jego nie dołączenie stanowi brak formalny w rozumieniu (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 457 k.p.c.).

Od pozwu o zaprzeczenie ojcostwa pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł., (art. 27 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

W doktrynie nie wypracowano jednolitego stanowiska w zakresie cech i skutków prawomocnego orzeczenia w przedmiocie zaprzeczenia ojcostwa w stosunku do dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską. Zdaje się przeważać pogląd, znajdujący także pewne oparcie w orzecznictwie, że powództwo o ustalenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego, a wyrok cechę konstytutywną. Podstawowym skutkiem wyroku zaprzeczającego ojcostwo jest zniesienie dotychczasowego stosunku ojcostwa prawnego, będącego następstwem domniemania z art. 62 k.r.o. Następuje w ten sposób prawomocne ustalenie (tu o cesze kształtującej), że mąż matki nie jest ojcem dziecka, ojciec dziecka staje się nieznany, przez co dopuszczalne staje się ustalenie ojcostwa innego mężczyzny w drodze uznania czy sądowego ustalenia ojcostwa (art. 72 k.r.o.), (zob. np. A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1986, s. 130; P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2015, s. 163). Za przyjęciem deklaratywnej cechy wyroku zaprzeczającego ojcostwo wypowiedział się np. A. Szpunar, Skutki wyroku uwzględniającego powództwo o zaprzeczenie ojcostwa, Palestra 1989, nr 2, s. 37 czy T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, t. 12, Warszawa 2011, s. 21).

Również według Sądu Najwyższego wyrok uwzględniający powództwo o zaprzeczenie ojcostwa ma cechę kształtującą, (por. np. uchwałę SN z 22.2.1980 r., III CZP 6/80, OSNCP 1980, nr 9, poz. 159 czy uchwałę składu (7) sędziów SN z 11.10.1982 r., III CZP 22/82, OSNCP 1983, nr 1, poz. 2).

O innych skutkach prawomocnego wyroku zaprzeczającego ojcostwo (zob. np. B. Trębska, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, wyd. I, Warszawa 2014, s. 613-615).  

Po prawomocności wyroku sąd, zgodnie z art. 45 Prawo o Aktach Stanu Cywilnego dalej p.a.s.c. przekazuje właściwemu urzędowi stanu cywilnego odpis prawomocnego wyroku zaprzeczającego ojcostwo męża matki w celu dokonania stosownej wzmianki w akcie urodzenia dziecka. (zob. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U.2014.1741 ze zm.)

'''Powództwo dziecka o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa'''

Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć dziecko, jeżeli uznający mężczyzna nie jest jego ojcem. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia (art. 81 § 1 i 2 k.r.o.). Jedyną przesłanką żądania ustalenia bezskuteczności uznania jest fakt, że dany mężczyzna nie jest ojcem dziecka. Legitymowanymi biernie są mężczyzna, który uznał ojcostwo i matka. Jeżeli matka nie żyje, legitymowanym biernie jest tylko uznający ojcostwo mężczyzna. Jeżeli i on nie żyje, zastępuje go kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Do czasu jego ustanowienia postępowanie ulega ex lege zawieszeniu (art. 456 § 2 k.p.c.). Występująca po stronie pozwanej wielopodmiotowość ma cechy współuczestnictwa koniecznego (art. 72 § 2 k.p.c.).  
 
Trzyletni termin do wytoczenia powództwa ma cechę obiektywną i dla jego bytu nie ma znaczenia, czy i kiedy dziecko powzięło wiadomość o tym, że mężczyzna, który uznał ojcostwo, nie jest jego ojcem. Jest to termin zawity prawa materialnego, którego upływ skutkuje wygaśnięciem uprawnienia dziecka do wytoczenia powództwa. Z uwagi na zawitą cechę terminu sąd z urzędu stwierdza jego niezachowanie i powództwo oddala. Ciężar dowodu zachowania terminu spoczywa na dziecku (art. 6 k.c.). Również na dziecku spoczywa ciężar udowodnienia, że mężczyzna, który uznał ojcostwo, w rzeczywistości nie jest biologicznym ojcem dziecka. Może to uczynić za pomocą środków dowodowych, o których mowa w (art. 305-307 k.p.c. w zw. z art. 290 k.p.c. - badanie polimorfizmu DNA).

Pełnoletnie dziecko, które w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa określonego w art. 80 § 1 k.r.o. zapadło na chorobę psychiczną bądź inne zaburzenia psychiczne stanowiące podstawę do ubezwłasnowolnienia całkowitego, podlega ochronie, o której mowa w art. 64 i 65 k.r.o. w zw. z art. 81 § 3 k.r.o.).

Sprawy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa rozpoznawane są w trybie postępowania odrębnego (art. 453-458k.p.c.). Sprawy te należą do właściwości rzeczowej sądów rejonowych ( a contrario z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 k.p.c.), lub sąd miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.). Jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej, (gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w kraju), to powództwo należy wytoczyć wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.). W razie niemożności określenia sądu właściwego według reguł wyżej wskazanych o właściwości sądu decyduje miejsce zamieszkania powoda. Właściwość przemienna będzie wyłączona.

W postępowaniu na skutek wytoczenia przez dziecko powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431k.p.c.). Wyrok zaoczny zaś nie może się opierać na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń powoda (art. 339 § 2 w zw. z art. 431 i 458 k.p.c.). 
  
Pozew powinien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego (art. 126 § 1 i 2 k.p.c.) i pozwu (art. 187 k.p.c.). Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa należy dołączyć odpis pozwu dla prokuratora, a jego nie dołączenie stanowi brak formalny w rozumieniu (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 457 k.p.c.). 

Od pozwu o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł., (art. 27 pkt 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). 

W doktrynie nie wypracowano jednolitego stanowiska w zakresie cech i skutków prawomocnego orzeczenia w przedmiocie ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa. Zdaje się przeważać pogląd, znajdujący także pewne oparcie w orzecznictwie, że powództwo o ustalenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego, a wyrok cechę konstytutywną. Podstawowym skutkiem wyroku ustalającego bezskuteczność uznania ojcostwa, (tu ustalenie o cesze kształtującej) jest zniweczenie dotychczas istniejącego stosunku rodzicielstwa i jednoczesne ukształtowanie nowego stanu prawnego, (zob. T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, t. 12, Warszawa 2011, s. 120; P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2015, s. 162-163). Za przyjęciem deklaratywnej cechy wyroku zaprzeczającego ojcostwo wypowiedział się np. (M. Nazar, [w:] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2012, s. 307). Prawomocny wyrok uwzględniający powództwo sąd przekazuje właściwemu urzędowi stanu cywilnego (art. 26 p.a.s.c.). 

O innych skutkach prawomocnego wyroku ustalającego bezskuteczność uznania ojcostwa (zob. np. B. Trębska, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, wyd. I, Warszawa 2014, s. 657-658).       

'''Powództwo dziecka o ustalenie macierzyństwa'''

Jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka, jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa, (art. 61<sup>10</sup> § 1 k.r.o.).   Legitymacja czynna do wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa przysługuje dziecku przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje, wytacza je przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy, (art. 61<sup>10</sup> § 2 k.r.o.). Nie ma natomiast legitymacji ani biernej, ani czynnej mężczyzna uznawany za ojca dziecka. Może on natomiast uczestniczyć w procesie, jako interwenient uboczny, o którym to prawie przewodniczący ma obowiązek go zawiadomić (art. 456<sup>1</sup> § 1 k.p.c.) doręczając mu odpis pozwu. 
       
Wytoczenie powództwa o ustalenie macierzyństwa nie jest ograniczone żadnym terminem.

Sprawy o ustalenie macierzyństwa rozpoznawane są w trybie postępowania odrębnego (art. 453-458k.p.c.). Sprawy te należą do właściwości rzeczowej sądów rejonowych (''a contrario'' z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 k.p.c.), lub sąd miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.). Jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej, (gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w kraju), to powództwo należy wytoczyć wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.). W razie niemożności określenia sądu właściwego według reguł wyżej wskazanych o właściwości sądu decyduje miejsce zamieszkania powoda. Właściwość przemienna będzie wyłączona.

W postępowaniu na skutek wytoczenia przez dziecko powództwa o ustalenie macierzyństwa sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431k.p.c.). Wyrok zaoczny zaś nie może się opierać na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń powoda (art. 339 § 2 w zw. z art. 431 i 458 k.p.c.). Powództwo wzajemne o ustalenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne, a w czasie trwania takiego postępowania nie może być wszczęta odrębna sprawa o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa, (art. 4541 § 1 i 2 k.p.c.). 
   
Pozew powinien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego (art. 126 § 1 i 2 k.p.c.) i pozwu (art. 187 k.p.c.). Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa należy dołączyć pozwu dla prokuratora, a jego nie dołączenie stanowi brak formalny w rozumieniu (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 457 k.p.c. odpis.).

Od pozwu o ustalenie macierzyństwa pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł., (art. 27 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). 
      
Wbrew treści art. 61<sup>10</sup> § 2 k.r.o. ("ustalenie macierzyństwa") w literaturze zdaje się przeważać pogląd, że powództwo o ustalenie macierzyństwa, podobnie jak powództwo o ustalenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego, a wyrok cechę konstytutywną. W każdym razie zbędne jest przy tym powództwie wykazywanie interesu prawnego w ustaleniu, który to interes, w tym przypadku został wykazany w ramach posiadanej legitymacji procesowej czynnej dziecka. Za przyjęciem deklaratywnej cechy wyroku ustalającego macierzyństwo wypowiedział się np. (T. Smyczyński, [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, t. 12, Warszawa 2011, s. 21-24).
      
Ponieważ prawomocny wyrok o ustalenie macierzyństwa prowadzi do podważenia prawidłowości wpisu w akcie urodzenia dziecka wskazującego tożsamość jego matki, sąd zobowiązany jest przekazać odpis wyroku właściwemu urzędowi stanu cywilnego (art. 26 p.a.s.c.). 

'''Powództwo dziecka o zaprzeczenie macierzyństwa'''

Zgodnie z art. 61<sup>12</sup> § 2 k.r.o. dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa. Legitymacja czynna przysługuje dziecku, zaś legitymowaną biernie jest kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka, jako matka, jeżeli kobieta ta nie żyje - kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy, przy czym kurator występuje, jako pozwany a nie, jako reprezentant nieżyjącej kobiety. Nie ma natomiast legitymacji ani biernej, ani czynnej mężczyzna uznawany za ojca dziecka. Może on natomiast uczestniczyć w procesie, jako interwenient uboczny, o którym to prawie przewodniczący ma obowiązek go zawiadomić (art. 456<sup>1</sup> § 1 k.p.c.) doręczając mu odpis pozwu.

Wytoczenie powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa przez dziecko nie jest ograniczone żadnym terminem.

Sprawy o zaprzeczenie macierzyństwa rozpoznawane są w trybie postępowania odrębnego (art. 453-458k.p.c.). Sprawy te należą do właściwości rzeczowej sądów rejonowych (''a contrario'' z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 k.p.c.), lub sąd miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.). Jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej, (gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w kraju), to powództwo należy wytoczyć wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.). W razie niemożności określenia sądu właściwego według reguł wyżej wskazanych o właściwości sądu decyduje miejsce zamieszkania powoda. Właściwość przemienna będzie wyłączona.

W postępowaniu na skutek wytoczenia przez dziecko powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431k.p.c.). Wyrok zaoczny zaś nie może się opierać na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń powoda (art. 339 § 2 w zw. z art. 431 i 458 k.p.c.). Powództwo wzajemne o ustalenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne, a w czasie trwania takiego postępowania nie może być wszczęta odrębna sprawa o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa, (art. 454<sup>1</sup> § 1 i 2 k.p.c.).    

Pozew powinien odpowiadać ogólnym warunkom pisma procesowego (art. 126 § 1 i 2 k.p.c.) i pozwu (art. 187 k.p.c.). Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa należy dołączyć pozwu dla prokuratora, a jego nie dołączenie stanowi brak formalny w rozumieniu (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 457 k.p.c. odpis.).

Od pozwu o zaprzeczenie macierzyństwa pobiera się opłatę stałą w wysokości 200 zł., (art. 27 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). 

W literaturze zdaje się przeważać pogląd, że powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa, podobnie jak powództwo o zaprzeczenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego, a wyrok cechę konstytutywną. W każdym razie zbędne jest przy tym powództwie wykazywanie interesu prawnego w ustaleniu, który to interes, w tym przypadku został wykazany w ramach posiadanej legitymacji procesowej czynnej dziecka. Za przyjęciem deklaratywnej cechy wyroku zaprzeczającego macierzyństwo wypowiedziała się np. (B. Trębska, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, wyd. I, Warszawa 2014, s. 597).

Wyrok uwzględniający powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa zmienia podstawę ustalenia ojcostwa mężczyzny, który uznawany był za ojca dziecka. 

O innych skutkach prawomocnego wyroku orzekającego o zaprzeczeniu macierzyństwa (zob. np. B. Trębska, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, wyd. I, Warszawa 2014, s. 597-598).    

{| class="wikitable" width=100%
|+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: 
|style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|Omówione zagadnienia odnoszą się jedynie do podstawowych kwestii związanych z możliwością wytoczenia powództwa przez dziecko o ustalenie bądź zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa. Tym samym nie wyczerpują wszystkich zagadnień budzących wątpliwości interpretacyjne; np. w literaturze zdaje się przeważać pogląd, że powództwo o ustalenie czy zaprzeczenie macierzyństwa, podobnie jak powództwo o ustalenie lub o zaprzeczenie ojcostwa ma cechy powództwa kształtującego stosunek prawny a nieustalającego, natomiast wyrok sądu cechę konstytutywną, a nie deklaratywną. 
|}

'''Literatura: '''
# Gajda J., J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, K. Pietrzykowski, J. Winiarz. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, (red.) K. Pietrzykowski, Warszawa 2010.
# Ignatowicz J., M. Nazar, Prawo rodzinne. Warszawa 2012.
# Korzan K., Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym. Warszawa 1972. 
# P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2015. 
# Rowiński T., Powództwo o ustalenie ojcostwa i zaprzeczenie macierzyństwa. Nowe Prawo 1964, nr 12.
# Siedlecki W., Glosa do orzeczenia SN z 8.12.1962 r., V K 121/62, „OSPiKA” 1965, poz. 131.
# System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze. (red.) T. Smyczyński, t. 12. Warszawa 2011. 
# System prawa rodzinnego i opiekuńczego. (red.) J. St. Piątowski, cz. 1, Wrocław 1985. 
# Szpunar A., Skutki wyroku uwzględniającego powództwo o zaprzeczenie ojcostwa, „Palestra" 1989 nr 2. 
# Trębska B., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, Warszawa 2014. 
# Wolter A., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 1986.

'''Autor hasła:'''

dr hab. Piotr Osowy, prof. WSPiA, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl

[[kategoria:Prawny konstrukt dzieciństwa]]