Tekst źródłowy strony Wartości w wychowaniu

W pedagogice najczęściej wartości są ujmowane jako wszystko to, co jest cenne, godne pożądania i wyboru, ważne i doniosłe. Wartości są uznawane za podłoże procesu wychowania. Mówimy o wychowaniu do wartości. Wartości w pedagogice to „treść pojęć ogólnych albo abstrakcyjnych, wobec których osoby zajmują określone stanowisko. Dlatego też wyznaczają one kierunek działaniu człowieka”<ref>H. Muszyński, Zarys teorii wychowania, Warszawa 1976, s. 96.</ref>.

Znany pedagog, Z. Mysłakowski pisał: „Wartość polega na przeżyciu znaczenia jakiejś rzeczy, a więc ma sens nie w  świecie samych rzeczy i ich wzajemnych obiektywnych stosunków (co jest domeną nauk przyrodniczych), lecz w świecie humanistycznym, tj. w odniesieniu rzeczy do ducha ludzkiego. Rzecz jakaś jest dla nas wartościowa, jeżeli odpowiada jakiemuś zapotrzebowaniu, jakiejś gotowości do jej przeżycia, w przeciwnym razie nie istnieje dla nas jako wartość”<ref>Z. Mysłakowski, Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności, Warszawa 1965, s. 63.</ref>.

Pedagogiczne ujęcie wartości stało się przedmiotem rozważań naukowych również M. Łobockiego. Badacz ten twierdzi, iż wartość pojmowana jest jako „to wszystko co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Uchodzi ona także za określony miernik (kryterium) oceny interesujących nas osób, rzeczy, zjawisk lub norm. Stanowi nierzadko podstawę lub istotny punkt odniesienia w uznaniu czegoś za dobre lub złe. Często utożsamiana jest również nie tyle z określonym kryterium oceny rozstrzygającym o tym, czy coś jest wartościowe lub pozostaje z nim w sprzeczności, ile z samym „dobrem”, czyli pojęcie wartości identyfikuje się z przedmiotem oceny uznawanym za dobro samo w sobie”<ref>M. Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, Kraków 2002, s. 72.</ref>.

Takie pojmowanie wartości nie jest akceptowane przez wszystkich. Istnieje bowiem stanowisko, które zakłada, że wartości mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Wartością może być np.: dobro i zło, prawda i fałsz. Należy zwrócić jednak uwagę, że tylko wartości ogólnoludzkie, pożądane z moralnego punktu widzenia stanowią podstawę wychowania. 

Wychowanie do wartości staje się pilną potrzebą, którą należy jak najszybciej i najsprawniej zaspokoić. Nie ulega wątpliwości, że jest to trudne zadanie, na które, jak twierdzi M. Łobocki<ref>Tamże, s. 181-184.</ref> składa się wiele przyczyn, między innymi: hipertrofia postaw konsumpcyjnych, dewaluacja wartości moralnych, anonimowość w kontaktach międzyludzkich, instytucjonalizacja życia społecznego czy nadmiar przemocy i seksu w mediach.

Zarysowane wyżej problemy wydają się wystarczającym argumentem na rzecz uznania wychowania ku wartościom jako elementu koniecznego w kreowaniu człowieka moralnego. Człowiek dla normalnego funkcjonowania w świecie potrzebuje wartości, które nadałyby sens jego życiu.
 
Dziecko, od samego początku powinno być wychowywane do wartości uniwersalnych. Człowiek nie może się w pełni rozwijać bez realizowania w swym życiu takich podstawowych wartości jak prawda, dobro, piękno, sprawiedliwość, miłość, empatia, cierpliwość, bezinteresowność, dzielność, lojalność, prawdomówność, prawość, szlachetność, tolerancja, uczciwość, umiejętność przebaczania czy wierność. Istotne staje się uświadomienie dziecku, że mimo nieodzownej w każdej prawdziwej demokracji wolności i wynikającego z niej przyzwolenia na różnorodność i pluralizm istnieją obiektywne wartości.

Nie można oczekiwać jednak od dziecka we wczesnych fazach rozwoju w pełni konsekwentnego i świadomego wyboru zasad moralnych. Wynika to z niecałkowicie rozwiniętej dojrzałości umysłowej, jak również z niewystarczająco uogólnionych doświadczeń. Zanim więc młody człowiek będzie potencjalnie potrafił samodzielnie rozpoznawać wartości, dojdzie do osobistego zrozumienia ich istoty i hierarchii, zanim będzie potrafił dokonywać właściwych wyborów dzięki umiejętności wiązania konkretnych przypadków z bardziej ogólnymi zasadami, musi przejść przez etap, w którym jego pojęcie dobra i zła będzie jedynie odzwierciedleniem postaw, przykładów i treści przekazywanych przez osoby dorosłe oraz sankcji grup, w których żyje.

W świetle przedstawionych faktów uzasadnione stają się oddziaływania wychowawcze mające na celu ukierunkowanie dziecka na wartość. Mowa tutaj o wychowaniu zwanym wychowaniem do wartości, które K. Chałas definiuje jako: „wspomaganie wychowanków w urzeczywistnianiu własnej i właściwej hierarchii wartości prowadzącej do pełni człowieczeństwa oraz animacji innych do powyższego zadania”<ref>K. Chałas, Wychowanie ku wartościom – podmiotowe trudności realizacji w praktyce edukacyjnej, (W:) W. Furmanek (red.), Wartości w pedagogice, Rzeszów 2005, s. 297.</ref>. Celem takiego wychowania jest ukierunkowanie rozwoju dziecka tak, aby było ono zdolne do akceptowania i respektowania wartości uniwersalnych.
 
M. Dziewiecki<ref>M. Dziewiecki, Wychowanie ku wartościom, „Wychowawca”, 1998, nr 10, s. 21.</ref> pisze, że wychowanie ku wartościom wymaga udzielania dziecku podwójnego rodzaju pomocy wychowawczej: po pierwsze: demaskować antywartości,  a po drugie: ukazywać wartości rzeczywiste, takie, które potwierdza wiedza empiryczna o wychowaniu i doświadczenie pedagogiczne.

Na szczególną uwagę zasługują dziś kategorie wartości preferowane w wychowaniu, polegające na kreowaniu takich postaw, które prowadzą do świadomego wyboru wartości i wzrostu ich znaczenia. Istotą edukacji aksjologicznej powinno być głównie kształcenie umiejętności dokonywania wyborów oraz odpowiedzialnego podejmowania ich konsekwencji<ref>E. Gaweł-Luty, Miejsce wartości w procesie wychowania dzieci i młodzieży, (W:) W. Furmanek (red.), Wartości w pedagogice, Rzeszów 2005, s. 89.</ref>. Jak pisze R. Ingarden: „mówi się o „istnieniu wartości” (...) w związku z umożliwieniem człowiekowi wzięcia odpowiedzialności za własne życie”<ref>R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 1975, s. 119.</ref>.

W procesie edukacji dzieci konieczne jest eksponowanie takich wartości jak rodzina, praca, życie i zdrowie. Propagowanie tych wartości uniwersalnych daje szansę na przyjmowanie ich do dziecięcego systemu wartości, co będzie miało wpływ na dorosłe życie dziecka. To szkoła ma obowiązek wprowadzania młodzieży w cenny w aspekcie wychowawczym świat wartości. Optymalny z tego punktu widzenia system aksjologiczny powinien być oparty na siatce wartości, wpisanej do podstawy programowej danego przedmiotu oraz do programu wychowawczego. 

Wychowanie do wartości ma na celu przygotować dzieci do indywidualnego, świadomego wybierania i hierarchizowania wartości oraz kierowania się nimi we wszystkich dziedzinach życia teraz oraz w przyszłości. Edukacja aksjologiczna pozwoli zdobyć umiejętności odróżniania dobra i zła, wartości pozytywnych od negatywnych. 

Z przedstawionych argumentów jasno wynika, że potrzeba wychowania ku wartościom jest oczywista i konieczna. Potwierdzają to nie tylko teoretyczne zagadnienia, ale i empirycznie udokumentowane fakty. 
{| class="wikitable" width=100%
|+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: 
|style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|Zagadnienie wartości w wychowaniu jest bardzo skomplikowane. Na wiele pytań dotyczących tej kwestii odpowiedzi są szczątkowe, wymagające uzupełnienia i ciągłej pracy. Jednak co do jednego wszyscy autorzy są zgodni – wartości stanowią źródło inspiracji i dyrektyw, wyznaczają drogę integralnego rozwoju osobowości, a edukacja, w której nie ma miejsca na wprowadzenie dziecka w system wartości jest wychowaniem mało skutecznym,  a nawet społecznie szkodliwym.
|}

'''Literatura:'''

# Chałas K., Wychowanie ku wartościom – podmiotowe trudności realizacji w praktyce edukacyjnej, (W:) Furmanek W. (red.), Wartości w pedagogice, Rzeszów 2005.
# Dziewiecki M., Wychowanie ku wartościom, „Wychowawca” 1998, nr 10.
# Gaweł-Luty E., Miejsce wartości w procesie wychowania dzieci i młodzieży, (W:) Furmanek W. (red.), Wartości w pedagogice, Rzeszów 2005.
# Ingarden R., Książeczka o człowieku, Kraków 1975.
# Łobocki M., Wychowanie moralne w zarysie, Kraków 2002.
# Muszyński H., Zarys teorii wychowania, Warszawa 1976.
# Mysłakowski Z., Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności, Warszawa 1965.

'''Zalecane uzupełniające zagadnienia oraz literatura:'''

# Obiektywistyczne u subiektywistyczne ujęcie wartości (np. J. Mariański, Wprowadzenie do socjologii moralności, Lublin 1989);
# Filozoficzne, psychologiczne, socjologiczne i pedagogiczne definicje wartości (np. M. Misztal, Problematyka wartości w socjologii, Warszawa 1980);
# Klasyfikacja i typologia wartości (np. K. Ostrowska, W poszukiwaniu wartości, Gdańsk 1998);
# Systemy i hierarchie wartości (np. K. Ostrowska, Wokół rozwoju osobowości i systemu wartości, Warszawa 1998);
# Wartości a normy i ideały moralne (np. M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1970);
# Rola wartości w życiu człowieka (np. J. Jagieło, W. Zuziak (red.), Człowiek wobec wartości, Kraków 2006);
# Czynniki kształtujące życie moralne (np. M. Mead, Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, Warszawa 2000).

'''Autorka hasła:'''

dr Ewa Sowa-Behtane, Ignatianum Kraków

'''Przepisy:'''

----

[[kategoria: Pedagogiczny konstrukt dzieciństwa]]