Tekst źródłowy strony Bajkoterapia - 2 ujęcie

To terapia przez bajki<ref>ABC baby.pl Bajki pomagajki i inne dobre rozwiązania dla rodziców, http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, 2005, [dostępne: 5.01.2015]</ref>. Jest metodą profilaktyczną i terapeutyczną, która jest adresowana do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat, choć może także być adresowana do starszych dzieci a także dorosłych. Fabuła odbywa się w nierealnym świecie, bohaterowie spotykają się z problemami, które mogą dotknąć dzieci w prawdziwym życiu. Bajkowi przyjaciele pomagają rozwiązać je w realny sposób, zatem nie ma tu miejsca na magię, niewytłumaczone zjawiska. Dzięki temu rozwiązania są osiągalne dla każdego dziecka. Nie zawierają morałów, nie prezentują wzorców prawidłowego zachowania, nie wskazują drogi właściwego działania, a jedynie wskazują możliwości, różne sposoby rozwiązania danej trudności. Koncentrują się na sytuacjach trudnych emocjonalnie, zawierają wzory do naśladowania, nazywania emocji oraz zaznajamiają ze strategiami radzenia sobie w życiu<ref>M. Molicka, Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań: Media Rodzina 2011</ref>. Dodają sił witalnych, psychicznych, pomagają zrozumieć świat, w którym dziecko żyje, a przede wszystkim lepiej poznać siebie oraz własne możliwości. Mogą w bardzo pozytywny sposób oddziaływać na słuchacza, mogą wskazać mu jego mocne strony, dzięki którym osiągnie sukces, a przede wszystkim szczęście w życiu<ref>B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985</ref>. 

Wartość terapeutyczną w baśniach spostrzegł B. Bettelheim (autor pisał o baśniach, jednak jego rozważania również można odnieść do bajek). Według niego odpowiednia fabuła uczy, jak funkcjonować w życiu społecznym. Może pomóc znaleźć sens, wyciszyć wzburzone emocje, odkryć prawdę, dotrzeć do zamierzonego celu. Przez wieki zarówno dzieciom, jak i dorosłym opowiadano baśnie, bajki, które zawierały swój ukryty sens. Terapeutyczny wymiar ujawnia się poprzez dotarcie do tego skrytego. Co więcej, dla każdego może być on inny w zależności od doświadczeń życiowych, przeżywanego problemu, czy lęku<ref>Ibidem</ref>. Bajka może być rozumiana jako kategoria katharsis, potrzeba uwolnienia od skumulowanych emocji<ref>O. Handford, W. Karolak, Bajka w twórczym rozwoju i arteterapii, Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, 2007, 8-9.</ref>.

Bajki terapeutyczne, aby zachować  terapeutyczny wymiar powinny spełniać pewne warunki, mieć cechy wspólne. Najistotniejszą właściwością wspólną dla wszystkich jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji, ma problem, odczuwa lęk, natomiast postacie drugoplanowe umożliwiają mu przezwyciężenie tej trudności. Bohater bajkowy uczy słuchaczy rozwiązywać problemy. Wskazuje, w jaki sposób można nabyć nowe kompetencje, które pomogą nie tylko zmienić własne zachowanie, ale również poprzez to odważniej żyć<ref>E. Kramarczyk, Bajki szczególne, bajki terapeutyczne,  „Życie szkoły”, nr 10, Warszawa: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza 2007</ref>. Budowanie zasobów poprzez bajkoterapię jest oddziaływaniem profilaktycznym. Terapia dotyczy szeroko rozumianej pomocy psychoterapeutycznej, która polega na gromadzeniu wiedzy dotyczącej sytuacji trudnych, ułatwiających wypracowanie własnych sposobów redukcji napięcia. Jest to proces zmian, jakie mogą zostać wywołane przez asymilację określonych treści prowadząc do kształtowania się skuteczniejszych sposobów radzenia sobie czy nawet rekonstrukcji osobowości<ref>M. Molicka M. Bajkoterapia jako rodzaj biblioterapii w procesie budowania zasobów osobistych i terapii http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, [dostępne: 7.01.2015]</ref>.

Bohater bajkowy ma wspólne cechy z czytelnikiem: jest w tym samym, czy podobnym wieku, ma, lub nie, rodzeństwo, mieszka z rodzicami, może także dziadkami i oczywiście odczuwa lęk, czy ma podobny problem. Bajki terapeutyczne mają jeszcze jedną wspólną cechę charakterystyczną, a mianowicie eksponują lęki, ale jednocześnie łączą je z bodźcami pozytywnymi. Pomaga to słuchaczowi oswoić się z trudnością, wyciszyć, uspokoić swe lęki.

Bajki terapeutyczne są wsparciem nie tylko dla dzieci, ale także rodziców. Pomagają im dotrzeć do własnych dzieci, poruszyć trudne tematy, wyjaśnić przerażające wydarzenia. Mogą również dorosłym zasugerować pewne prawdy życiowe, które przekażą swoim dzieciom. Niejednokrotnie dzięki nim dorośli także uczą się życia, uświadamiają sobie wiele rzeczy, które następnie mogą wpłynąć na zmianę ich postępowania. 

Bajki terapeutyczne można stosować w profilaktyce, przygotowując dziecko na sytuację trudną. Podejmują tematykę pójścia do przedszkola, czy szkoły, sytuacje kompromitacji, niepowodzenia szkolne, pobyt w szpitalu, wizyty u lekarza, dentysty, pojawienie się nowego dziecka w rodzinie. Nawet tak trudne tematy, jak śmierć bliskiej osoby, rozwód rodziców, czy przemoc w rodzinie mogą zostać przedstawione dziecku za pomocą bajki i spowodować, że dziecko poczuje, że nie jest z tym samo i z czasem tak, jak bohater bajkowy, poradzi sobie z tą sytuacją<ref>E. Kramarczyk, Bajki szczególne, bajki terapeutyczne,  „Życie szkoły”, nr 10, Warszawa: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza 2007</ref> a przede wszystkim zacznie o niej mówić i szukać wsparcia. 

Bajkoterapia to także doskonała metoda relaksacyjna. Odpowiednio dobrane i opowiedziane historie, gdy w tle słychać relaksującą melodię, mogą doskonale wyciszyć, choćby przed snem, po dniu pełnym wrażeń<ref>ABC baby.pl Bajki pomagajki i inne dobre rozwiązania dla rodziców, http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, 2005, [dostępne: 5.01.2015]</ref>.

'''Rodzaje bajek terapeutycznych'''<ref>M. Molicka, Bajkoterapia jako rodzaj biblioterapii w procesie budowania zasobów osobistych i terapii http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, [dostępne: 7.01.2015]</ref>:
# Bajki psychoedukacyjne- służą redukcji lęków głównie poprzez ułatwienie zmiany w sposobie myślenia o sytuacji trudnej emocjonalnie. Zmiana sposobu myślenia powoduje inne odczuwanie i w rezultacie prowadzi do zmian w zachowaniu, które prowadzą do rozwiązywania problemu. Nie moralizują, a są jedynie propozycją, którą dziecko zaakceptuje, przyjmie, bądź też odrzuci. 
# Bajki psychoterapeutyczne- kompensują niezaspokojone potrzeby bezpieczeństwa, miłości, przynależności, akceptacji i uznania, dowartościowują. Pomagają budować poczucie własnej wartości. Wspierają poznawczo, zawierają w sobie, zatem elementy bajki psychoedukacyjnej poszerzone o wsparcie emocjonalne. Dają poczucie, że nie jestem sam, że inni podobnie czują, myślą i zachowują się. Dzięki temu odbudowują pozytywną samoocenę, dają nadzieję na zmianę sytuacji. 
# Bajki relaksacyjne- odprężają, relaksują, regenerują zasoby osobiste. Wspierają w rozwoju wizualizując pozytywne obrazy mające na celu wywołanie uspokojenia, odprężenia. Opierają się na założeniach treningu autogennego Schulca, którego celem jest rozluźnienie, redukcja napięcia mięśniowego, a przez to oddziaływanie na autonomiczny układ nerwowy. W strukturze bajek występują stałe elementy wzorowane na treningu autogennym. W części początkowej występują elementy uzasadniające zmęczenie, znużenie i elementy uspokajające, rozluźniające. W drugiej, środkowej części powinny znaleźć się elementy opisujące stan bezpieczeństwa, spokoju, bezwładu, ciężaru, ciepła. W ostatniej stopniowo przechodzi się od relaksu do elementów wywołujących przypływ energii po odpoczynku, rześkość, radość życia, poczucie, że świat jest piękny. W tym końcowym momencie dobrze jest zobrazować to wyobrażeniami związanymi z wodą, kąpielą, wodospadem, piciem wody ze źródła czy lataniem. Wizualizowane obrazy powinny zwierać struktury: wzrokową, słuchową, czuciową, a także, o ile to możliwe, zapachową. Zatem bajka relaksacyjna pobudza wszystkie nasze zmysły.

'''Konstrukcja bajek terapeutycznych'''

W bajkach terapeutycznych bardzo istotna jest konstrukcja. Przede wszystkim, treść powinna być jak najbliższa świata dziecka, czy dorosłego słuchacza. Dzięki temu pomaga utożsamić się z życiem  bohaterów, jednocześnie pozostając w swym rzeczywistym. Rola bajki nie polega na pomocy w zapomnieniu o swym życiu, ale na przełożeniu go na sytuacje fikcyjne- bajkowe, z jakimi ma do czynienia bohater. Poprzez to zachodzi proces dzielenia się swoimi trudnościami, a także czytelnik może poczuć, że nie tylko on sam ma dany problem. Zatem bajka jest tak skonstruowana, że tworzy świat najbliższy dziecku, pozwala na zapoznanie się z trudnymi sytuacjami, opisuje przeżycia im towarzyszące, ale przede wszystkim podaje rozwiązanie problemu. Dzięki temu skłania dziecko do radzenia sobie z trudną sytuacją, w której się znalazło. Ma na celu zredukowanie problemów emocjonalnych oraz wsparcie. 

Bajka terapeutyczna składa się z pewnych stałych elementów, które pomagają w jej skomponowaniu i zachowaniu wymiaru terapeutycznego:
# '''główny temat''' - uzależniony jest od sytuacji, w której znajduje się słuchacz.
# '''główny bohater''' - ulubione zwierzątko, zabawka, czasem małe dziecko, z którym słuchacz się identyfikuje. Nie może jednak to być dziecko słuchające bajki. Jak najbardziej sytuacja trudna niech będzie podobna do tej, z którą boryka się dziecko, ale rozwiązanie jej nie może być narzucające się, ograniczające twórczość w kreowaniu wyjścia z sytuacji. Bohater powinien mieć inne imię niż dziecko, dlatego lepiej, gdy to zwierzątko, jakiś ulubiony przedmiot, czy chłopiec lub dziewczynka, mający jedną wspólną cechę ze słuchaczem. Za bardzo tożsamy z dzieckiem bohater opowiadania spowoduje, że dziecko poczuje, iż bajka jest o nim<ref>M. Molicka, Bajki terapeutyczne, Poznań: Media Rodzina 1999</ref>. 
# '''bohater radzi sobie ze wszystkimi trudnościami''' - opowiadanie toczy się w ten sposób, że problem zostanie rozwiązany lub przynajmniej zminimalizowany. W rozwiązaniu trudności może pomóc bohaterski czyn<ref>I. Borecka, Biblioterapia. Teoria i prakyka. Poradnik, Warszawa: Wydawnictwo SBP 2001</ref>. Jednak trzeba uważać, by był on osiągalny dla dziecka, do którego kierujemy bajkę.  Najważniejsze, by efektem końcowym bajki było pozytywne rozwiązanie problemu. Dobrze także, gdy bohater zaczyna postrzegać swą siłę i możliwości, które ujawniły się w danej sytuacji. Pomoże mu to uwolnić się od złych emocji, a także pozytywnie myśleć.
# '''emocje''' - dobrze, gdy dziecko przeżywa je w trakcie bajki. Szczegółowy opis przeżywanych emocji pomaga się zagłębić, zrozumieć, przepracować je.
# '''postacie drugoplanowe''' - pomagają niwelować lęk, umożliwiają i ułatwiają głównemu bohaterowi przeżycie sukcesu, a przede wszystkim bohater nie jest z problemem sam. To jakieś najmądrzejsze zwierzę w lesie, puszczy, czy starszy kolega z klasy. Emanują miłością, serdecznością, zrozumieniem i przyjaźnią w stosunku do głównego bohatera<ref>M. Molicka, Bajki terapeutyczne, op. cit.</ref>.
# wspólne '''świętowanie zwycięstw'''. W bajkach terapeutycznych bohaterowie razem przeżywają zwycięstwa<ref>I. Borecka, Biblioterapia. Teoria i prakyka. Poradnik, op. cit. </ref>. Dzieci dzięki temu uczą się, że ludzi łączą zarówno radości, jak i troski. 
# '''tło opowiadania''' - na początku warto wywołać pewną dezorientację w czasie, np. ''działo się bardzo dawno temu, a może blisko, nie wiadomo do końca kiedy''<ref>Ibidem </ref>, jednakże powinno to być  miejsce dobrze znane dziecku (np. dom, przedszkole, las, podwórko). Mówiąc o nim warto używać dużo przymiotników, prezentować je w sposób barwny i kolorowy, wywołujący u postaci bajkowych pogodny i wesoły nastrój. Wtedy problem nie wydaje się aż tak przerażający, a rzeczywistość straszna i ponura<ref>M. Molicka, Bajki terapeutyczne, op. cit.</ref>. Bajka powinna dostarczyć dziecku poczucie ciągłości zdarzeń, bezpieczeństwa i przewidywalności wydarzeń.

Cele, które można zrealizować za pomocą bajki to skonkretyzowanie i racjonalne wyjaśnienie lęku, wzmacnianie poczucia własnej wartości, nauka pozytywnego myślenia oraz dążenie do osiągania pozytywnego nastroju emocjonalnego oraz odwrażliwianie dzieci<ref>Ibidem </ref>.

Jeśli spełnione zostaną powyższe wymagania bajkoterapeuta może osiągnąć terapeutyczno – wychowawczy efekt poprzez pięć podstawowych etapów:

:a) czytanie, słuchanie lub oglądanie odpowiednio dobranych środków terapeutycznych;
:b) identyfikacja z bohaterem literackim w celu wywołania określonych przeżyć emocjonalnych;
:c) katharsis (oczyszczenie), czyli wywołanie takiego stanu psychicznego, po zakończeniu którego uczestnik powinien odczuć ulgę prowadzącą do odreagowania napięć;
:d) wgląd w siebie, czyli analizowanie własnych potrzeb;
:e) wywołanie zmiany postawy lub zachowań uczestnika terapii<ref>I. Borecka, Biblioterapia. Teoria i prakyka. Poradnik, op. cit.</ref>.

Ważnym warunkiem terapeutycznym bajki jest jej opowiadanie, które jest wydarzeniem międzyludzkim. Powinno być oparte na partnerskich relacjach pomiędzy dzieckiem a dorosłym<ref>B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne O znaczeniach i wartościach baśni, op. cit.</ref>. To współpraca w tworzeniu wspólnego świata, której nie można osiągnąć, gdy bajkę się czyta. Opowiadanie może być zawieszane chwilami ciszy, zastanowienia i wtedy dziecko samo sugeruje dalszy ciąg wydarzeń<ref>B. Bettelheim (1985; 280- 281.) posługuje się przykładem opowieści matki Goethego, która czasem zawieszała rozwiązanie opowieści do następnego wieczoru i w ten sposób uruchamiała wyobraźnię małego pisarza, który dokańczał opowieść za matkę.</ref>. Jego wyobraźnia zastępuje wyobraźnię opowiadającego dorosłego. Taki moment zawieszenia opowieści to szansa dla pobudzenia wodzy fantazji u dziecka oraz pozwolenie mu na przejęcie opowieści, przeniesienie jej ze świata dorosłego do świata dziecięcych emocji, wyobrażeń i odczuć. 

'''Właściwości terapeutyczne bajek'''

W czasie opowiadania bajki terapeutycznej stosowane są następujące sposoby oddziaływania na dziecko<ref.M. Molicka M., Bajkoterapia – O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań: Wyd. Media Rodzina 2002</ref>: 
* konkretyzacja- pokazanie, jakie osoby, przedmioty, czy sytuacje wywołują w słuchaczu określone reakcje emocjonalne. Czasem tak naprawdę nie zdaje sobie sprawy, co powoduje jego zachowania, nie rozumie swego postępowania. Ważne jest, aby wówczas umiało nazwać konkretne emocje, co w dalszym etapie doprowadzi do ich zrozumienia. Dzięki temu zaczyna rozumieć nie tylko siebie i swoje emocje, ale również i innych. Jest skłonne do niesienia pomocy, a przede wszystkim powoli uświadamia sobie, jak samemu sobie pomóc. Uczy się, jak radzić sobie w nowej, nie łatwej, sytuacji.
* racjonalizacja- polega na tym, że słuchacz zauważa podobieństwo swoich problemów do innych ludzi. Poprzez poznanie perspektywy bohatera zdaje sobie sprawę, że istnieją różne sposoby myślenia o tych samych trudnościach. Poznanie innych perspektyw, innych sytuacji, pomimo tego samego problemu, pomaga uwierzyć w siebie i w swoich bliskich, że będą wsparciem i pomogą. 
* wzmacnianie poczucia wartości- bohater z bajki rozwiązuje problem, ucząc się nowych, pozytywnych sposobów działania, za które jest nagradzany. To przeobrażenie może spowodować wypracowanie nowej, lepszej strategii działania i prowadzi w dalszej części do sukcesu, dzięki czemu słuchacz wzmacnia się psychicznie.
* przewarunkowanie- odbywa się wówczas, gdy bodźce lękotwórcze połączą się z tymi, które sprzyjają redukcji lęków, w wyniku czego zostanie wywołany dobry nastrój, który jest sprzymierzeńcem w pokonywaniu wszelakich trudności.

{| class="wikitable" width=100%
|+ style="text-align:left; color: #487eac"|Kieszonka: 
|style="background-color: #d9edff; border-color: #487eac" font-size:85%|W świecie bajkowym dziecko otrzymuje to, co jest najważniejsze dla niego, co pozwala normalnie się rozwijać i żyć: bezpieczeństwo, miłość i uznanie. Utożsamiając się z bohaterem bajkowym, razem z nim odniesie sukces, który pomaga w kształtowaniu dobrej samooceny, wywołuje zadowolenie, a tym samym służy budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie. Odnajdzie znowu nadzieję, która pomaga budować optymistyczny świat i odraczać oczekiwania natychmiastowej realizacji pragnień. Przeżyje różne przygody, wróci ze świata bajkowego do rzeczywistości bogatsze i przede wszystkim spokojniejsze<ref>M. Molicka, Bajki terapeutyczne (cz. 2),  Poznań: Wyd. Media rodzina 2003; s. 9.</ref>.
|}

'''Literatura:'''

# ABC baby.pl Bajki pomagajki i inne dobre rozwiązania dla rodziców,http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, 2005, [dostępne: 5.01.2015]
# Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985
# Borecka I., Biblioterapia. Teoria i prakyka. Poradnik, Warszawa: wydawnictwo SBP, 2001
# Handford O., Karolak W. Bajka w twórczym rozwoju i arteterapii, Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, 2007,
# Kramarczyk E., Bajki szczególne, bajki terapeutyczne,  „Życie szkoły”, nr 10, Warszawa: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza,2007
# Molicka M, Bajki terapeutyczne, Poznań: Media Rodzina, 1999
# Molicka M., Bajkoterapia – O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań: Wyd. Media Rodzina, 2002
# Molicka M., Bajki terapeutyczne (cz. 2),  Poznań: Wyd. Media rodzina 2003                          
# Molicka M., Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań: Media Rodzina, 2011
# Molicka M. Bajkoterapia jako rodzaj biblioterapii w procesie budowania zasobów osobistych i terapii http://www.abcbaby.pl/?page=Structure&id=150, [dostępne: 7.01.2015]

'''Autorka hasła:'''

dr Kamila Zdanowicz-Kucharczyk, Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna

'''Przypisy:'''

----


[[kategoria: Pedagogiczny konstrukt dzieciństwa]]