Akceleracja rozwoju

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

(łac. acceleratio – przyspieszenie)

Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju biologicznego (morfologicznego, fizjologicznego, motorycznego) dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach. Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów wskazujących na wyższy etap zaawansowania w rozwoju. Akceleracja jest jednym z procesów składających się na międzypokoleniową tendencję przemian w rozwoju ontogenetycznym człowieka – tzw. trendów sekularnych.

Wyrazem akceleracji jest np. wcześniejsze wyrzynanie się zębów, pojawianie się punktów kostnienia a szczególnie wcześniejsze dojrzewanie płciowe. Wielkość międzypokoleniowej akceleracji np. dojrzewania płciowego oceniać można na podstawie danych antropologicznych dotyczących wieku występowania wtórnych cech płciowych np. stopni rozwoju owłosienia łonowego, rozwoju piersi u dziewcząt i wystąpienia menarchy. Dane statystyczne powinny pochodzić z prób reprezentatywnych dla populacji (serii badawczych na określonym terenie) z kilku kolejnych okresów np. w odstępach ok. 10-letnich.

O wielkości zachodzących zmian międzypokoleniowych w wieku uzyskiwania dojrzałości płciowej można też sądzić na podstawie informacji o wieku menarchy np. u przedstawicielek trzech pokoleń (babki, matki, córki). Dane tego typu – dotyczące babek i matek są uzyskiwane zazwyczaj drogą retrospektywną i mogą być obarczone znacznym błędem. Rzetelniejsze analizy procesu akceleracji pochodzą z danych uzyskanych metodą status quo a następnie opracowanych statystyczną metodą profitów.

Wiek menarchy dziewcząt krakowskich (wg Gołąb S., Chrzanowska M. i wsp. 2002 oraz Kowal M., Cichocka B. i wsp. 2011)

Rok badań x    ±    Sx
1971 13,14      0,04
1983 13,15      0,04
2000 12,86      0,03
2010 12,68      0,07


Na podstawie powyższych danych – przyspieszenie w latach 1971 – 2010 wyniosło ogółem: 0,44 roku, a na dekadę 0,11 roku.

Podobne postępowanie metodologiczne stosować można również do charakterystyki wieku występowania określonych stopni np. owłosienia łonowego chłopców w kolejnych seriach badań.

Wiek występowania II i V stadium owłosienia łonowego u chłopców krakowskich (II – stadium początkowe, V – stadium końcowe) (wg Gołąb S., Chrzanowska M. i wsp. 2002 oraz Kowal M., Cichocka B. i wsp. 2011)

Rok badań II° V°
x ± Sx x ± Sx
1971 12,99      0,04 16,08      0,05
1983 12,83      0,04 15,36      0,03
2000 12,10      0,04 16,09      0,05
2010 11,80      0,04 brak danych

W powyższym przykładzie akceleracja zaznacza się wyraźnie tylko w wieku występowania II° owłosienia – tj. początków fazy dojrzewania. Nasilenie zjawiska akceleracji w zakresie cech jakościowych przedstawiane jest ostatecznie wielkością zmian średniej wieku występowania analizowanej zmiennej na 10-lecie (wielkości szacowane).

Kieszonka:
Głównymi przyczynami zjawiska akceleracji są oddziaływania czynników środowiska ekonomiczno-społecznego, a w szczególności poprawa warunków bytowych: opieki zdrowotnej, żywienia, higieny, aktywności fizycznej oraz oddziaływań psychicznych. W sytuacji natomiast wyraźnego pogorszenia się poziomu powyższych czynników akceleracja w rozwoju fizycznym zanika, a nawet pojawia się proces przeciwny – deceleracja rozwoju.

Literatura:

  1. Chrzanowska M., Gołąb S., Brudecki J. – Wzrastanie i dojrzewanie dzieci i młodzieży Krakowa na przełomie XX i XXI wieku. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 25, Kraków 2013.
  2. Gołąb S., Chrzanowska M., Żarów R., Brudecki J. – Zmiany sekularne w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży krakowskiej w ostatnim 30-leciu XX wieku. Wychowanie Fizyczne i Sport, 2002, T. 46, s. 301 – 314.
  3. Kowal M., Cichocka B. A., Woronkowicz A., Pilecki M. W., Sobiecki J., Kryst Ł. – Międzypokoleniowe zmiany w budowie ciała i akceleracja pokwitania u dzieci i młodzieży w wieku 7- 15 lat z populacji wielkomiejskiej w świetle uwarunkowań psychosocjalnych. Pod red. M. Kowal i B. A. Cichockiej. Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Monografie nr 5, Kraków 2011.
  4. Wolański N. – Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksologii gerontologii i promocji zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005.

Autor hasła:

prof. dr hab. Stanisław Gołąb, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie