Audycje dziecięce

Z Encyklopedia Dzieciństwa
Skocz do: nawigacja, szukaj

Audycja to termin występujący najczęściej w sferze środków masowego przekazu. W szerokim ujęciu audycja jest aktem komunikacji zachodzącym między nadawcą a odbiorcą, w którym wykorzystywany jest język, dźwięk i symbole. Odbiorca może brać udział bezpośredni lub pośredni w komunikacji. Występuje kilka podziałów audycji ze względu na przyjęte kryteria. Biorąc pod uwagę miejsce nadawania lub przedstawiania, można wymienić audycje: radiowe, telewizyjne, internetowe oraz prezentowane w szkole lub instytucjach kultury. Jednak podstawowy podział obejmuje rozróżnienie na audycje radiowe i telewizyjne. W sferze edukacji szkolnej występują różne formy audycji, których celem jest popularyzacja muzyki. Audycje muzyczne są przedmiotem realizowanym w państwowych szkołach muzycznych. Program przedmiotu obejmuje między innymi wiedzę o kompozytorach, utworach muzycznych oraz instrumentach. Ponadto spotkać można audycje przygotowywane przez filharmonię. Celem audycji tworzonych przez tę instytucję kultury jest upowszechnianie kultury, w czym wyjątkową rolę odgrywa muzyka. Kolejny podział obejmuje audycje radiowe, które dzieli się na: informacyjne, publicystyczne, edukacyjno-poradnicze, religijne, literackie i formy udramatyzowane, rozrywkowe, sportowe, audycje dla dzieci i młodzieży, inne audycje słowne, słowno-muzyczne, reklamę. Stachyra do tego podziału dodaje audycje: muzyczną, lead, flash, depeszę, korespondencję, wywiad liner card. Inna klasyfikacja dotyczy treści i w jej rezultacie wyróżnia się dwie formy audycji: słuchowisko oraz audycję muzyczną. Barbara Boniecka i Jolanta Panasiuk definiują audycję radiową jako „rodzaj tekstu i gatunek sam w sobie” (2001, s. 12). Natomiast charakter audycji obejmuje wiedzę o świecie reprezentowaną przez nadawcę i odbiorcę, sferę pragmatyczną i semantyczną. W trakcie audycji występują kodowane komunikaty obejmujące sposób realizacji komunikatu: teksty mówione spontanicznie, teksty śpiewane, czytane. Istotne jest określenie wytworu przyjętego sposobu realizacji, do którego należą e-maile, hasła reklamowe, wywiady, rozmowy, konkursy. Audycje mają swój specyficzny charakter poprzez nadanie im określonej dominującej illokucji. Można tu wymienić: powitanie, pożegnanie, prośbę, opinię, informację i ciekawostkę (Stachyra, 2008, s. 91-100).

Audycja telewizyjna – często nazywana programem – jest to „integralna całość realizowana poprzez język przy współudziale elementów ikonograficznych i akustycznych” (Pisarek, 2006, s. 12-13; Kochmańska, 2012, s. 15). W tym kontekście przekaz telewizyjny jest utożsamiany z sumą informacji słownej oraz procesu ikonograficznego. Natomiast sprowadzanie przekazu do sumy wyłącznie informacji słownej sugeruje występowanie transmisji radiowej. Każda audycja, bez względu na rodzaj i formę, stanowi zamkniętą całość, charakteryzującą się swoistym początkiem, rozwinięciem i zakończeniem. W audycji wykorzystuje się różne gatunkowo formy dziennikarskie cechujące się wyjątkowym sposobem narracji i prezentacji (Pisarek, 2006, s. 163).

Słuchowisko jest jedną z form audycji radiowych. Jak każde dzieło sztuki, jest szczególne, bowiem stanowi artystyczny akt komunikacji, zachodzący między nadawcą – autorem tekstu a odbiorcą. Słuchowisko jest zatem sztuką, kreowaną przez człowieka w celu wywołania określonego przeżycia. Integralną częścią słuchowiska jest komunikacja realizowana za pomocą scenicznych środków wyrazu, do których zalicza się monolog i dialog. Słuchowisko przestawia dzieło literackie w teatralnej formie (Bachura, 2011, s. 88; Kubaczewska, Hermanowski, 2008, s. 123). W tym znaczeniu radio jest propagatorem literatury pięknej, adaptując dla swoich celów literaturę oraz prezentując oryginalną twórczość. Niejednokrotnie dla celów radiowych przygotowywane były wyjątkowe słuchowiska, na podstawie których powstawały ekranizacje filmowe (Marzec, Rzęsikowski, 1994, s. 159). Słuchowisko można ogólnie ująć jako niewidzialne artystyczne dzieło radiowe, przedstawiające dzieło literackie, które jest prezentowane dzięki wykorzystaniu różnych elementów fonicznych (głos, cisza, muzyka, odgłosy natury, odgłosy cywilizacji, przyrody). Odbiorca dzięki spotkaniu z audialnym dziełem intuicyjnie odczuwa zmiany, jakie zaszły, a zatem możemy mówić o recepcji dzieła. Przekaz skierowany od nadawcy – aktora w celu wywołania u odbiorcy wrażeń jest wzbogacony dźwiękami, ilustrującymi prezentowany świat, np. śpiewem ptaków, odgłosami deszczu. Wykorzystywane efekty dźwiękowe nadają wyjątkowy klimat i konstruują dramaturgię słuchowiska (Kubaczewska, Hermanowski, 2008, s. 123). W radiu ważna jest różnorodność doznań estetycznych wywołanych poprzez ekspresję słowa oraz wykorzystanie muzyki. Muzyka stwarza atmosferę, nastrój, oddaje klimat nawiązywanej komunikacji, budzi zadumę, radość. Audycja radiowa ma swoją specyfikę, bowiem aktywizuje słuch, przez który uruchamia wyobraźnię i skłania do refleksji (Marzec, Rzęsikowski, 1994, s. 139 i 162). W związku z tym można wyróżnić funkcje elementów tworzywa fonicznego, do których zalicza się: ludzki głos, język, ciszę, dźwięki muzyki, szmery i odgłosy natury, głosy ptaków i zwierząt, huk, hałas, szczęk, perspektywę przestrzenną. Aktor musi wyrazić barwą głosu wszystkie cechy kreowanej postaci odbiorcy: dobroć, naiwność, wulgarność. Za pomocą barwy przekazuje: płeć, wiek, pochodzenie społeczne, cechy charakteru. Kolejna cecha języka wyraża sposób mówienia: nerwowy, spokojny. Cisza może z jednej strony personifikować grozę lub dźwiękowo przy użyciu zegara ją skontrastować. Dźwięki tworzą klimat audycji. Różne szmery i odgłosy są formą realizowania funkcji dramatycznej, komicznej lub lirycznej audycji. Głosy ptaków wywołują określone emocje u odbiorców, a huk czy hałas spełniają funkcję estetyczną lub zaznaczają miejsce akcji. Perspektywa przestrzenna to rozłożenie dźwięków na różnych planach, tworzące perspektywę, w której toczy się akcja (Marzec, Rzęsikowski, 1994, s. 162-163). Słuchowisko charakteryzuje się określoną strukturą: dramatyczną, dramatyczno-epicką lub dramatyczno-liryczną. Czas trwania słuchowiska jest czasem fonicznym, ograniczonym fizykalnie. Słuchowisko pokazuje istotę problemu, zmusza do myślenia, do refleksji, do szukania rozwiązań, twórczego krytycyzmu wyrażonego poprzez słowa i dźwięki (Bachura, 2010, s. 481). Bogactwo dźwięków wykorzystanych w audycji radiowej wywołuje u odbiorcy określone wrażenia słuchowe, dzięki którym rozwija się jego wyobraźnia.

Wyjaśnienia prowadzą do wyróżnienia audycji reżyserowanej, do której należy słuchowisko oraz niereżyserowanej (transmisja konferencji), której przykładem jest emitowany zapis albo prowadzenie „na żywo” transmisji. Powszechną formą jest również audycja interaktywna polegająca na komunikowaniu się nadawcy i odbiorcy za pośrednictwem telefonu, Internetu i SMS-ów (Pisarek, 2006, s. 12). Rozwijający się nowy gatunek audycji, w której biorą udział już dzieci, to call-in, program z telefonicznym udziałem słuchaczy. Komunikacja z odbiorcą – dzieckiem jest elementem takich gatunków, jak audycja towarzysząca i audycja modlitewna. Istotą call-in jest uczestniczenie w audycji. Ten typ audycji nosi nazwę „transformacyjnego”, bowiem odbiorca staje się nadawcą poprzez śpiewanie piosenki, mówienie wiersza. Inną formą występującą w audycjach dziecięcych jest game show, czyli antenowe zabawy. Konkursy i quizy występują w ramach audycji towarzyszącej lub autorskiej (Stachyra, 2008, s. 106 i 108).

Audycja rozpatrywana ze względów naukowych jest postrzegana przez pryzmat twórczości artystycznej, reprezentowanej estetyki słowa, perspektywy lingwistycznej, tekstologicznej lub antropologicznej. Przykładem są rozważania Wioletty Kochmańskiej. Audycję telewizyjną autorka nazywa dyskursem telewizyjnym rozumianym jako suma dwóch wymiarów, do których należy język mówiony oraz wizualny aspekt dyskursu. Takie ujęcie uwidacznia, że prowadzone przez autorkę badania należą do multimedialnych, uwzględniających werbalny i pozawerbalny komponent sytuacji komunikacyjnej. W takim rozumieniu przedmiotem badań jest tekst audycji, czyli transkrypcja zapisu wypowiedzi w programie (Kochmańska, 2012, s. 23). Zapis podlega „rozbiorowi” ze względu na pełnienie przez tekst funkcji faktycznej wyrażonej bezpośrednio, pośrednio lub quasi-faktycznej. W pierwszej funkcji aktywny jest kanał wzrokowy i słuchowy, w drugiej występują zakłócenia w kontakcie z kanałami, a w trzecim wypadku występuje blokada, czyli brak możliwości kontaktu w wymiarze fizycznym (kontakt wolicjonalny) (Kochmańska, 2012, s. 53-54). Autorka dokonała transkrypcji programu dla młodzieży Rower Błażeja. Takiej szczegółowej analizie treści audycji nie poddano dotąd programów dla dzieci w wieku przedszkolnym, co nie oznacza braku publikacji analizujących audycje dziecięce.

Audycje dziecięce były przedmiotem badań Marii Braun-Gałkowskiej. Zespół analizował audycje dziecięce wyemitowane w ciągu jednego tygodnia w dwóch programach ogólnopolskich w 1995 roku. Na sformułowanych dziewięć pytań badawczych składała się informacja o programie, analiza treści wpływających na elementy poznawcze, emocjonalne i behawioralne postawy odbiorców. Badano „treść, główną ideę, stopień spójności obrazów, istnienie związków przyczynowych w prezentowanych zdarzeniach, adekwatność podawanych informacji do wieku odbiorców; ogólny klimat emocjonalny programu oraz emocje, jakimi są przedstawiane treści; wzory zachowań wobec osób i wartości, modele postępowania, język jako wzór wypowiadania się, zachęty do celowej aktywności zawarte programie” (Braun-Gałkowska, 1995, s. 11). W ciągu tygodnia zanotowano 68 audycji – 34 polskie i 34 zagraniczne, a wśród nich: 33 programy animowane, 23 aktorskie oraz 12 w technice mieszanej. Analiza zebranego materiału pozwoliła na stwierdzenie, że 13 programów nie zawierało emocji negatywnych. Większość audycji nie miała żadnej idei przewodniej lub idea ta nie była wyraźnie wyartykułowana, w wielu myśl przewodnia była niejasna. Ponadto stwierdzono, że audycje polskie są lepsze niż programy zagraniczne. Mama i Ja, Domowe Przedszkole, Muminki, Strażak Sam, Ulica Sezamkowa, Kot Filemon to audycje korzystnie wypływające na rozwój dzieci. W polskich programach pojawia się więcej emocji pozytywnych, do których zaliczyć można: pomoc, opiekę, życzliwość, szacunek, miłość, przyjaźń, podziw, zachwyt. Bardzo rzadki w programach jest motyw odwagi cywilnej. W 61% audycji pojawia się komizm i dowcip. Biorąc pod uwagę sferę behawioralną, zauważono, że pozytywne wzory zachowań występowały w stosunku do rówieśników, poznawania świata, pracy, matki, ojca, bogactw i strojów. Analizując sposób wypowiedzi w programach, stwierdzono bogaty wzór wypowiadania się tylko w 41% audycji, wymowa jednak we wszystkich programach była poprawna. Tylko w 15% występowały błędy, a w 21% pojawiły się wulgaryzmy. Jedynie w 41% audycji pojawiła się zachęta do aktywności. Około jednej trzeciej audycji ma nieprawidłową sferę audiacyjną, ponieważ przeważa w nich hałas, wrzaski, ostry agresywny kolor, szybko migające obrazy. Ostre dźwięki i kolory wpływają na pobudzenie dziecka, wywołują trudności koncentracji oraz ukazują negatywne wzory postępowania. Autorka badań stwierdziła, że pozytywne prezentowane są wartości odnoszące się do rodziny, rówieśników, pracy, poznawania świata. Brakowało treści związanych z religią, pracą samowychowawczą i pomocą innym ludziom (Braun-Gałkowska, 1995, s. 12-14).

Anna Tabisz przedmiotem badań uczyniła telewizyjny program dla dzieci Jedynkowe Przedszkole. W audycji dorośli wchodzą w interakcje z dziećmi, które stawiane są w sytuacji zadaniowej. Autorka sprowadza program do lekcji, która odbywa się na wizji. Dzieci poznają litery, liczby, zdobywają wiedzę o zjawiskach przyrodniczych, historii, uczą się piosenek, wykonują zadania plastyczne. Jedynkowe Przedszkole wykorzystuje różne możliwości audiacyjne, filmy animowane, dokumenty, filmy zrealizowane z udziałem dzieci w ZOO, w parku, w lesie. Kolorystyka audycji jest różnobarwna, kostiumy prowadzących są oryginalne, muzyka związana jest z przekazem. Tabisz kieruje w stosunku do autorów programu wiele uwag. Stwierdza, że dialogi mają układ niesymetryczny, w którym nadawca programu ma pozycję dominującą, czyli przedmiotowo traktuje ucznia. Stawiane pytania można nazwać pozornymi, ponieważ nie zawierają luki informacyjnej. W pogadankach stosuje się pytania deskryptywne wymagające prostej odpowiedzi. Występuje nadużywanie pytań rozstrzygnięcia, które nie spełniają warunku poszerzenia wiedzy. Taki sposób prowadzenia programu nie zmusza do twórczości i kreatywności w dochodzeniu do wiedzy. Dzieci uczestniczące w audycji nie zadają pytań, tylko na nie odpowiadają. Podjęta analiza prowadzi autorkę do stwierdzenia, że Jedynkowe Przedszkole nie jest skutecznym „narzędziem edukacyjnym”, bowiem sposób prezentowania nowych treści w programie utrudnia, a czasami uniemożliwia odbiorcy łączenie wiedzy osobistej z naukową, nie pobudza go do aktywności poznawczej. Ponadto w programie dominuje strategia asocjacyjna oparta na pogadance, co powoduje, że dziecko przyswaja wiedzę, ale bez unaocznienia wykorzystywania jej w codziennej praktyce (Tabisz, 2012, s. 539-548).

Badania dotyczące interesujących i nudnych elementów dla dzieci w wieku przedszkolnym przeprowadziła Lucyna Kirwil na podstawie programu Ulica Sezamkowa. Wskaźnikami zainteresowania były: koncentracja uwagi na programie, reakcje poznawcze w trakcie oglądania programu, reagowanie humorem, inne zachowania wywołane przez program, np. naśladownictwo bohaterów – taniec. Dokładna analiza segmentów, które składały się na cały program, doprowadziła do sformułowania wniosków. Zaznaczyć należy, że każdy program zbudowany był z kilku segmentów mających charakter edukacyjny i rozrywkowy. W tym celu programy skonstruowane zostały rozmaitymi technikami: film dokumentalny, animowany, teatr z postaciami – lalkami i aktorami. Najbardziej interesujące okazywały się segmenty z niespodzianką. Spadek koncentracji pojawiał się w sytuacji przedłużania się sekwencji werbalnych związanych z brakiem zmiany w obrazie na ekranie. Stwierdzono także, że stosowane techniki różniły się poziomem przyciągania uwagi dzieci. Program może skupiać uwagę dzieci, jeśli będzie dostosowany do możliwości recepcyjnych i potrzeb rozwojowych dzieci. Dzieci przedszkolne nudzą się nadmierną werbalizacją, skomplikowanym językiem, złożonymi strukturami gramatycznymi, długimi sekwencjami, statyką obrazu, brakiem efektu końcowego, niezrozumiałymi zmianami na ekranie, przetrzymywaniem osób dorosłych na ekranie. Natomiast uwagę przyciągają atrakcyjne i szybkie zmiany obrazu, stymulacja poznawcza, humor dziecięcy, atrakcyjne treści, postacie żywe i ze świata fantastycznego, rytmiczna muzyka. Propozycje muszą być dostosowane do wieku rozwojowego dzieci, ich uwagi mimowolnej, spostrzegania synkretycznego, myślenia konkretno-wyobrażeniowego, rozumowania synkretycznego, krótkiego czasu skupienia (Kirwil, 1999, s. 28-48). Ujawnienie przez autorkę segmentów interesujących i nudnych wskazuje na istotne braki dziecięcych produkcji telewizyjnych.

Inne badania podjęła Małgorzata Sitarczyk, która zajęła się bohaterami telewizyjnymi w percepcji dzieci. Zwróciła ona uwagę, że dziecko winno oglądać programy prezentujące pozytywny obraz świata, łagodny klimat emocjonalny, przejawianie postaw prospołecznych, przyjazne nastawienie do ludzi oraz nasycenie pozytywnymi emocjami. Bowiem tylko takie treści sprzyjają kształtowaniu równowagi emocjonalnej w obrębie adaptacji emocjonalno-społecznej dziecka (Sitarczyk, 2005, s. 367-368).

Barbara Boniecka i Jolanta Panasiuk zajmowały się merytoryczną i lingwistyczną analizą cyklu audycji radiowych dla dzieci Jasiek. Dobranocka dla najmłodszych oraz dla młodzieży Pora na Juniora. Porównanie audycji wykazało różnice pod względem zawartości treściowej oraz kształtu gatunkowego, co ma związek z etapem rozwojowym odbiorców. Audycje przeznaczone dla dzieci koncentrują się na treściach dotyczących pojmowania biologicznego wymiaru świata przygotowanego do myślenia konkretno-wyobrażeniowego, charakterystycznego dla dzieci w wieku przedszkolnym. W audycjach posłużono się w zaprezentowaniu treści: wrażeniami słuchowymi, wzrokowymi, czuciowymi, ruchowymi i smakowymi. Zastosowano formy wypowiedzi wykraczające poza gatunki językowe, a zatem rysunek, taniec. Natomiast w stosunku do audycji przeznaczanych dla młodzieży, autorki stwierdziły pominięcie wiadomości o naturalnych prawach rządzących światem przyrody. Program radiowy skoncentrował się na wiedzy dotyczącej uczestnictwa człowieka w kulturze, reinterpretacji rzeczywistości ze względu na system wartości, relacjach nawiązywanych przez jednostki oraz ich potrzebach. Zgodnie z etapem rozwoju młodzieży audycje miały charakter językowy, odwoływały się do myślenia abstrakcyjnego. Jednocześnie autorzy obydwu audycji zapewniają słuchaczom biorącym udział bezpośredni w audycji poczucie bezpieczeństwa i wolności słowa (Boniecka, Panasiuk, 2001, s. 146). W przygotowanych audycjach najczęściej występuje realizacja funkcji ludycznej, poznawczej oraz wychowawczej. Treści związane są z określonym systemem moralnym, odróżniającym wyraźnie dobro od zła, akceptowane społecznie postawy i ich przeciwieństwa, które jednoznacznie określane są jako nieprawidłowe i naganne. Audycje dziecięce charakteryzują się wyjaśnianiem agresji częściej niż w grupie młodzieży. Odwołanie się do zachowań agresywnych ma oswoić dzieci z agresją w kontekście preferowanego sądu o negacji nieuzasadnionej agresji wobec świata natury (Boniecka, Panasiuk, 2001, s. 212).

Współczesny świat mediów skierowany jest bardziej w stronę ikonosfery niż audiosfery, która ma uzupełniać świat wizualny. Człowiek jest jednak naturalnie uwikłany zarówno w inkonosferę, jak i w audiosferę. Nowoczesna technologia informatyczna może im nadać nowe możliwości, które uatrakcyjnią odbiór. Z przeprowadzonych badań audycji telewizyjnych dla dzieci w wieku przedszkolnym wynika, że dobór środków audiowizualnych w celu koncentracji uwagi jest bardzo ważny. Odnośnie do sztuki radiowej Walery Pisarek konstatuje, że jest ona „przejawem dążenia do absolutu, poszukiwaniem nowych form dla wyrażania »słyszalności« świata, a osiągnięcie nowych jakości związane jest właśnie z nadrzędną rolą montażu” (za: Pawlik, 2011, s. 281).

W okresie od 16 grudnia 2011 roku do 15 lutego 2015 roku w spisie audycji radiowych odnotowano 214 słuchowisk i audycji skierowanych do dzieci. Audycje dziecięce są bardzo różnorodne. Nie każda audycja spełnia jednocześnie wszystkie funkcje: poznawcze, edukacyjne, wychowawcze, rozrywkowe, związane z upowszechnieniem kultury i muzyki. Występują one wprost proporcjonalnie do celu audycji. Rynek jest nastawiony na odbiorcę – konsumenta, którym jest dziecko, dlatego trudno wymienić wszystkie propozycje audycji radiowych i telewizyjnych. Stacje radiowe i telewizyjne prześcigają się w propozycjach, których poziom i dostosowanie do rozwoju dziecka nie zawsze są poprawne. Przywołane wcześniej badania programu dziecięcego informują, że młody odbiorca jest bardzo wymagający i nie można go lekceważyć. Studium analizujące audycje dziecięce ze względu na ich przeznaczenie, cel, funkcje oraz odbiór jest ważnym zagadnieniem badawczym. Interesujący jest także język, jakim posługują się postacie występujące w audycji. Rozważania badawcze winny też być nakierowane na analizę audiosfery i inkonosfery, tym bardziej że są to zjawiska o bardzo zróżnicowanym charakterze. Słuchowisko aktywizuje wyobraźnię odbiorcy, która pomaga mu zinterpretować przekaz. „Świat przedstawiony w słuchowisku uniemożliwia wyodrębnienie tradycyjnych opozycji, np. pierwiastka prawdy i fikcji, opowieści i snu, zaciera tradycyjne kategorie przedstawiania i odbioru, tworząc niełatwy do zinterpretowania kolaż artystyczny” (Pawlik, 2011, s. 284). Zastosowanie nowoczesnych technologii umożliwia odbiorcy nawiązanie interaktywnego udziału, który prowadzi do wykształcenia się nowych form w sztuce audycji. W tym miejscu trzeba zwrócić się ku przestrzeni medialnej, która jest kolejnym obszarem proponującym dzieci audycje i inne podróże wirtualne, np. po galeriach sztuki. Obecnie, jak piszą Natalia Pater-Ejgierd i Małgorzata Karczmarzyk, niektóre z muzeów oferują dzieciom muzealne projekty wirtualne, których celem jest stymulowanie kreatywności, myślenia oraz wrażliwości estetycznej dziecka. Kontakt dziecka z dziełem kultury jest medialnie zapośredniczony, mimo to pozwala na uczestniczenie we współczesnej kulturze. Przestrzeń internetowa staje się platformą edukacyjną, poprzez dostarczanie nie tylko wiedzy o sztuce, ale też krytycznych kompetencji wizualnych. Niestety, wiodącą rolę odgrywają tu muzea amerykańskie, takie jak National Gallery of Art, Washington oraz MoMa Destination Modern Art (Pater-Ejgierd, Karczmarzyk, 2011, s. 613). Interesujące są opisy propozycji muzeum wirtualnego kierowanych do dzieci, przedstawione przez autorki. Przykładem jest stworzenie własnej wizji malarskiej na temat „Gwiaździstej nocy” Vincenta van Gogha, którą dziecko po wykonaniu może sobie wydrukować. Oczywiście propozycja muzeum nie jest doskonała. Autorki zarzucają jej brak idei gry komputerowej, czyli brak celu gry oraz przypadkowy dobór obrazów. Dla dziecka w wieku przedszkolnym staje się to nudne. W kontakcie z mediami można wyróżnić: dyskurs nowych mediów (wizualno-werbalny), dyskurs zapośredniczony oraz dyskurs estetyzujący. Dyskurs nowych mediów to wzajemne uzupełnienie się rysunku i poleceń werbalnych. Jest to znany już dzieciom charakter komiksów, w których występuje rysunek (grafika) oraz polecenie (werbalny komunikat). Dyskurs zapośredniczony obejmuje cykl zaproponowanych obrazów prezentowanych w wirtualnej galerii. Występuje tu narzucenie formy, wizji dzieła. Natomiast dyskurs estetyzujący ma na uwadze zareklamowanie sztuki dziecku poprzez nawiązanie do jego rzeczywistej przestrzeni (Pater-Ejgierd, Karczmarzyk, 2011, s. 616-622).

Media elektroniczne (przede wszystkim telewizja) sprzyjają kolonizacji myślenia i wyobraźni dziecięcej poprzez zuniwersalizowanie treści przekazów kulturowych (Szczepska-Pustkowska, 2009, s. 115-117). Porównanie audycji radiowych i telewizyjnych prowadzi do wniosku, że bardziej pozytywnie postrzegane są audycje radiowe niż telewizyjne. Telewizyjne charakteryzują się większą liczbą błędów dydaktycznych, merytorycznych, nieuzasadnionym stosowaniem niektórych symboli i dźwięków. Wnioski z badań wskazują, że dziecko w wieku przedszkolnym jest szczególnie trudnym odbiorcą, a kierowanie do niego programy muszą być starannie przemyślane oraz posiadać wyraźną strukturę i treść.

Muzyczne audycje dziecięce wywierają znaczący wpływ na kształtowanie umiejętności audiacyjnych. Poprzez profesjonalne przygotowanie umożliwiają dzieciom wyrażenie siebie za pomocą aktywności wokalnej, ruchowej lub instrumentalnej. Rozwój dziecka w sferze muzyki jest uwarunkowany czynnikami genetycznymi, cechami osobowości oraz wspomaganiem ze strony rodziców, a następnie klubów malucha, przedszkola i szkoły. Dziecko zdobywa doświadczanie, poprzez które uczy się rozumieć muzykę. Ewa Zwolińska pisze, że zdolności muzyczne dziecka są to tylko potencjalności, które nie rozwiną się, jeśli nie będą zaktywizowane (2011, s. 265). W radiowych audycjach muzycznych występuje najczęściej proces słuchania i słyszenia. Wyróżnienie tych dwóch pojęć informuje, że słyszenie jest szeroko rozumianym procesem rozróżniania dźwięków w muzyce oraz ustalaniem znaczenia i ich ważności. Słyszenie jest to rozumienie, co jest ważne w komunikacie muzycznym. Okazuje się, że słyszenia nie musimy się uczyć, natomiast potrzebujemy doświadczenia, aby słuchać (Zwolińska, 2013, s. 34). Niezbędna jest więc edukacja muzyczna dzieci, która jest swoistym rodzajem „uprawiania” mózgu. Natomiast rolą nauczyciela jest dostarczenie dziecku nowych, inspirujących wzorców (Zwolińska, 2014, s. 17). Temat audycji wprowadza czytelnika w nową problematykę. Interesujący wydaje się więc nowy sposób myślenia o muzyce, jakim jest audiacja oraz to, na ile dziecięce audycje muzyczne reprezentują elementy rozróżniania i wnioskowania muzyki (Dymon, 2002, s. 95-97). W mediach pojawiają się nowe formy gatunkowe, które również warto opisać pod kątem ich wykorzystania w programach dla dzieci. Mózg dziecka, który rozwija się w przestrzeni nieustanych bodźców, będzie inaczej funkcjonował.

Audycje skierowanie do dzieci w wieku przedszkolnym nie zawsze spełniają wszystkie kryteria edukacyjne, wychowawcze czy ludyczne. O wadach i zaletach świadczą przeprowadzone analizy programów dziecięcych. Uwagi jednak częściej kierowane są do audycji telewizyjnych niż radiowych. Audycje radiowe mają swoją specyfikę. Audiosfera musi w nich być doskonale przygotowana w celu prezentacji wszystkich wątków występujących w słuchowisku. Wydaje się, że odbiór za pomocą słuchu sprzyja rozwojowi wyobraźni i myśleniu konwergencyjnemu. Takich walorów nie mają już audycje telewizyjne, które dają niejako już gotowe rozwiązania problemu. Występowanie konwergencji nie spycha radia na dalszy plan, radio spełnia swoją podstawową funkcję, do której zostało stworzone. Mimo poszukiwań nowych możliwości w konstruowaniu „czarnej skrzynki” radio będzie opierało się na przekazie dźwięku dzięki nowoczesnej technologii informatycznej. Trzeba zauważyć, że niewiele publikacji podejmuje temat charakterystyki audycji dziecięcych, treści, struktury, budowy dialogu, wzorów komunikacji, wykorzystanych środków audiacyjnych i ikonograficznych.

Zagadnieniami, które istotnie pogłębiają specyfikę audycji, jest nie tylko wskazywana audiacja, ale także zabawa. Audycje dziecięce, poza pełnieniem wymienionych wcześniej funkcji, są także formą zabawy. Istotę, rolę, miejsce i funkcje zabawy w życiu dzieci opisuje między innymi D. Waloszek i B. Dymara.

Bibliografia:

  1. Bachura J., Analiza semiologiczna współczesnego słuchowiska, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2010, T. 13, nr 1, URI: http://hdl.handle.net/11089/2534 dostęp: 10.03.2015
  2. Bachura J., O sytuacji komunikacyjnej współczesnego słuchowiska – wybrane zagadnienia, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2011, T. 14, nr 1, URI: http://hdl.handle.net/11089/2225 dostęp: 10.03.2015
  3. Boniecka B., Panasiuk J., O języku audycji radiowych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001
  4. Braun-Gałkowska M., Telewizja dzieciom. Analiza treści programów, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995, nr 10
  5. Dymara B. (red.). Dziecko w świecie zabawy: o kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji. IMPULS, Kraków 2009
  6. Dymon M., Poziom audiacji a interpretacja utworów muzycznych, [w:] Muzyka w nauczaniu zintegrowanym, red. E. Zwolińska, UKW, Bydgoszcz 2002
  7. Kirwil L., Elementy interesujące i nudne w programach telewizyjnych dla dzieci, [w:] Dzieci a mass media, Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy, Warszawa 1999
  8. Kochmańska W., O języku programu telewizyjnego dla młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012
  9. Kubaczewska W., Hermanowski M., Radio i współczesność, Ośrodek Badania Rynku Sztuki Współczesnej, Poznań 2008
  10. Marzec A., Rzęsikowski S., Edukacja teatralna, filmowa i radiowa, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1994
  11. Pater-Ejgierd N., Karczmarzyk M., Dziecko w wirtualnej galerii. Analiza wybranych stron internetowych wielkich muzeów, [w:] Pedagogika wczesnej edukacji. Dyskursy, problemy, otwarcia, red. D. Klus-Stańska, D. Bronk, A. Malenda, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2011
  12. Pawlik A.R., Słuchowisko w zmieniającej się rzeczywistości medialnej (wybrane zagadnienia), [w:] Radio i społeczeństwo, red. G. Stachyra, E. Pawlak-Hejno, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011
  13. Pisarek W. (red.), Słownik terminologii medialnej, Universitas, Kraków 2006
  14. Sitarczyk M., Bohaterowie telewizyjni w percepcji dzieci sześcioletnich. Kontekst emocjonalny i społeczny, [w:] Rozwój i edukacja dziecka. Szanse i zagrożenia, red. S. Guz, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005
  15. Stachyra G., Gatunki audycji w radiu sformatowanym, UMCS, Lublin 2008
  16. Szczepska-Pustkowska M., Kategoria dziecka i dzieciństwa w nowożytnej myśli pedagogicznej, [w:] Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania, red. D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009
  17. Tabisz A., Czego i w jaki sposób uczą w telewizyjnych programach edukacyjnych na przykładzie Jedynkowego Przedszkola, [w:] Poznawanie świata w edukacji dziecka, red. K. Gąsiorek, I. Paśko, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2012
  18. Waloszek D., Pedagogika przedszkolna: metamorfoza statusu i przedmiotu badań. Wydawnictwo Naukowe Akdemii Pedagogicznej, Kraków 2006
  19. Zwolińska E.A., Audiacja. Studium teorii uczenia się muzyki Edwina E. Gordona, UKW, Bydgoszcz 2011
  20. Zwolińska E.A., Sposoby audiacji. O myśleniu muzycznym, UKW, Bydgoszcz 2014

Autorka hasła:

dr Aldona Molesztak, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy